کتاب تنسوخ نامه ایلخانی از مهمترین و پر ارزشترین آثار علمی و ادبی فارسـی است که در علم جواهرشناسـی نوشته اسـتاد البشـر و عقل حادي عشر محقق طوسی خواجه نصیر الدین محمد است.
رسـاله تنسوخ نـامه ایلخانی یکی از آثـار مهم و پرارزشـی است که در شـناخت گوهرهـا و دانسـتن منـافع سـنگها و معرفت فلزات و اطایب و نفایس و غرایب ساخته شده و در میان کتابهائی که بفارسـی در این فن تألیف شده هیچ کتابی جامع مزایا و خصوصـیاتی که در این کتابست نیست. این کتـاب بـا آنکه بس مختصـر است پس از کتاب الجماهر بیرونی معتبرترین سـند علمی و فنی است و گرانبهاترین گنجینه لغات و اصطلاحات و تعبیرات کهنه و اصیل فارسی است.
در نسبت این کتاب به خواجه نصیر گویا هیچ شک و تردیدی نیست چرا که تمام کسانی که آثار و تالیفات او را در کتاب‌های خویش یاد کرده‌اند رساله‌ای در جواهر را در جمله آثار او ذکر نموده‌اند، ولی در نام این رساله اختلاف وجود دارد. صلاح الدین صفدی و محمد بن شاکر و محمد هدایت حسین نام این اثر را « کتاب الجواهر » یا « رساله الجواهر » ضبط کرده‌اند. حاجی خلیفه در کشف الظنون در دو جا از این کتاب یاد کرده است و در یک جا آن را تشوق نامه ایلخانی و در جای دیگر تنسوق نامه ذکر نموده است. سال تالیف این رساله به درستی معلوم نیست تنها آنچه از مقابله نسخ خطی این رساله استظهار شده این است که خواجه نصیر این اثر را در عهد پادشاهی هلاکوخان (۶۵۳ ق- ۶۶۳ ق) و به امر او تحریر نموده است.
.
