چرا نسخه های حافظ متفاوتند؟
چاپ های مختلفی از دیوان حافظ وجود دارد که در تعداد غزل ها و ابیات غزل ها و عبارات هر بیت با هم متفاوتند. اما چرا نسخه های حافظ متفاوتند؟
1.دیوان حافظ حدود 500 غزل دارد اما سعدی علاوه بر بوستان و گلستان 700 غزل دارد و مولانا 2800 غزل دارد.
باید بگوییم حافظ به جای سرعت، دقت داشته و روی غزل هایش حسابی کار کرده و حداقل برای هر کدام یک ماه وقت گذاشته است. حافظ پژوهان، می گویند حافظ پس از سرودن هر شعر بارها آن را اصلاح می کرده و این مسئله منجر به ایجاد نسخه ها و تغییرات فراوان در شعر او شده است ، به همین دلیل چندین چاپ معتبر از دیوان حافظ می توانیم داشته باشیم.
2.دیوان خواجه حافظ در زمان حیات خودش تدوین و جمع آوری نشده است و نسخه های دیوان حافظ همگی مربوط به بعد از مرگ اوست و این عدم تدوین نهایی توسط خود شاعر منجر به راهیابی تحریفات مختلف به دیوان وی شده است.
3.تا پیش از ورود صنعت چاپ راه تکثیر کتاب، نسخه برداری یا همان رونویسی از روی کتاب ها موجود بود. برخی کاتب های نسخه های خطی که کتاب ها را رونویسی می کردند، کم سواد یا تندنویس یا بی حوصله بودند و همیشه کلمات را جا می انداختند و یا غلط می نوشتند، بقیه هم از روی همان ها نوشته اند.4.گروه دیگری از کاتبان نسخه های خطی، زیادی باسواد بودند و به شعر حافظ اضافه و آن را دستکاری می کردند و در محتوای کتاب ها دخالت می کردند. مثلا وقتی کاتب معنی کلمه ای را نمی فهمید، در آن دست
می برد و به گمان خودش، آن را «روزآمد» می کرد، به همین دلیل نسخه های حافظ متفاوتند. مثلا این بیت
به عُجب علم نتوان شد ز اسباب طرب محروم
بیا ساقی که جاهل را هنی تر می رسد روزی
به این صورت آمده است:
«به عیب» علم نتوان شد، ز اسباب طرب محروم
بیا ساقی که جاهل را «زیاده» می رسد روزی
کاتبان با دو هدف محتوی شعر را عوض می کردند، یکی جاودانه کردن و تلاش برای دیده شدن شعرهای الحاقی که وارد دیوان مشهور می شد و دیگری پربار کردن کتاب به گمان خودشان.
