مصیبت نامه

فریدالدّین ابوحامد محمّد عطّار نیشابوری یکی از عارفان و همچنین یکی از شاعران بلندنام ادبیّات فارسی‌ در اواخر سدهٔ ششم و اوایل سدهٔ هفتم است. او در سال ۵۴۰ هجری مطابق با ۱۱۴۶ میلادی در نیشابور کنونی زاده‌ شد. نام او «محمّد»، لقبش «فرید الدّین» و کنیه‌اش «ابوحامد» بود و در شعرهایش بیشتر عطّار و گاهی نیز فرید تخلص کرده ‌است. نام پدر عطّار ابراهیم (با کنیهٔ ابوبکر) و نام مادرش رابعه بود. او که داروسازی و عرفان را از شیخ مجدالدّین بغدادی فرا گرفته‌بود، به شغل عطاری و درمان بیماران می پرداخت.

مثنوی مصیبت‌نامه در بحر رمل مسدس محذوف سروده شده و شامل ۷۵۳۰ بیت است. عطار کتاب مصیبت‌نامه را در ۴۰ مقاله نوشته است که متن آن با توحید الهی آغاز و با ستایش پیامبر اسلام و خلفای راشدین و امام حسن و امام حسین ادامه می‌یابد و پس از آن نیز با موضوعی درباره صفت شعر و چند حکایت پیش می‌رود.
حکایت این کتاب داستان سالکی در جستجوی حقیقت است که از مرحله‌های گوناگون می‌گذرد و از شخصیت‌هایی چون آدم, نوح, ابراهیم, موسی, داوود, عیسی و محمدمصطفی پرسش می‌کند. در هریک از این مقالات که مجموعاً سی وپنج مقاله است شیخ عطار خطاب سالک را با مضامینی که مناسب مرتبه آن موجود است که طرف خطاب سالک واقع گردیده آرایش می دهد واین مضامین غالباً از روایات وقصص مذهبی استفاده شده ودر افلاک وعناصر وموالید ازمقدمات علوم طبیعی(نزد قدما). با این تفاوت که در بیست وهشت مرحله که قبل از مراحل پیغمبران است هیچ یک از مراتب سالک را به غیر خود مراجعه نداده اند ولی انبیاء هر چند که مشگل سالک را چنانکه باید حل ننموده اند با این همه پیغمبری که بعد آمده او را هدایت کرده وگفته اند که حل این مشگل بسته به عنایت پیغمبر آخرالزمان است . 

گفتگوی سالک با پیغمبران به همین منوال میگذرد تا به عیسی(ع)می رسد در اینجا گفته عطار شور انگیز تر می شود وجواب روح الله را بسط می دهد وچند نکته مهم از نکات سلوک را در ضمن این جواب می گنجاند در صورتی که نسبت به دیگران این روش را معمول نداشته است.همین که سالک به آستان مصطفی وصدر وبدر عالم می رسد ,شیخ ما جرعه ای از شراب عشق محمدی می نوشد وسوز و شور دیگری در سخنش پدید می آیدومستی و آتش زبانی آغاز می کند وبسیاری از حقایق توحید واسرار معرفت را از باطن دریاییش بر ساحل عبارت فرو می ریزد واز اینجا درجه اخلاص و صداقت شیخ ما به حضرت سید کاینات(ص) مشهود می گردد وهمین جاست که شیخ دور اندیش نکته بین ما پس از عبوراز مراتب خلقت واطوار آفرینش سر اخلاص بر آستان عبودیت وبندگی شخصی می گذارد که اسرار توحید وعشق الهی را به جهانیان آموخته وتشنگان تفته جگر را اززلال معرفت سیراب تموده است.
در این مقاله شیخ از زبان معرفت بارمحمد مصطفی(ص)اسرار فقر را به سالک می آموزد واو را به طی پنج وادی که از این پس شروع می شود ومراحل سیر انفس است دلالت می نماید.