کتابی است درتاریخ حکومت صفویان
کتاب «احسن التواریخ» از آثار معتبر و ارزشمند تاریخی است که در اوایل دوران صفویه تالیف گردیده است. موضوع آن، تاریخ سلاطین تیموری، حکومت نخستین پادشاهان صفوی، و بخشی از تاریخ عثمانی است. مولف کتاب، «حسین بیگ روملو»، از منشیان ومورخان قرن دهم هجری قمری است. او کتاب خود را به «شاه اسماعیل دوم» هدیه کرده است. به نظر می رسد که «حسن بیگ روملو»، تاریخی مفصل در دوازده جلد نوشته که از آن میان تنها دو جلد آخر یعنی مجلدات یازدهم و دوازدهم – که همین مجموعه – به دست ما رسیده است. از سایر مجلدات این مجموعه تاریخی، تاکنون درهیچ یک از کتابخانه ها و موزه های جهان، اثری دیده نشده است. تصحیح حاضر از این اثر ارزشمند، با استفاده از نسخه متعلق به کتابخانه ملی پاریس و نسخه موجود در کتابخانه نور عثمانیه در استانبول، و مقابله و مقایسه آنها صورت گرفته است.
...چون این خبر محنت‌اثر در ارزنجان به قرایوسف ترکمان رسید، ارکان دولت را جمع آورده، در باب صلح و جنگ قرعهٔ مشورت در میان انداخت و گفت، نظم:
که‌ای شیرمردان رستم شعار مدارید اندیشه از کارزار
کز آنجا که لطف خدا یار ماست بر اعدا ظفریافتن کار ماست
ز ما کوشش و نصرت از کردگار چرا پا کشیم از ره کارزار؟
امرا نیز در جواب گفتند، نظم:
ایا آفتاب سپهر جلال اطاقه به فرق تو همچون هلال
نداریم اندیشه از داوری ز ما داوری وز شما یاوری
تمنای ما ملک کاووس نیست ز مردی غرض غیر ناموس نیست
قرایوسف یک‌یک را در آغوش گرفته، همه را به وعده‌های نیکو خشنود گردانید...
شاه اسماعیل اول، بعد از غلبه بر الوند میرزاى بایندرى در جنگ «شرور» که به سال 907 ق / 1502 م رخ داد، فرمود تا خلیفگان سه گانه (یعنى ابوبکر، عمر و عثمان) را در کوى و بَرزن لعن کنند و «هر کس خلاف کند سرش از تن بی ندازند. و همین کار را چنانکه در بخش هاى مربوطه آوردیم انجام داد و در تمامى دوران پادشاهى آن را چراغ عمل خویش ساخت و در حقیقت مذهب اثنى عشرى را با ریختن خون و ایجاد بیم و هراس همگانى در ایران شایع نمود؛بدتر از همه آن که هر نوع بى رسمى و بد سیرتى را در این گونه موارد به «حضرت ائمه» نسبت مى داد و مدعى کسب دستور از آنان، چه در بیدارى و چه در رؤیا بود که شاه را به خشونت، کشتار و تاراج ترغیب مى کردند!
