کتابی است درباب تاریخ شهرهای تمدن های ایران و مصر / کهن ترین متن جغرافیایی مسلمانان
کتاب البلدان , اثر احمد بن ابی یعقوب (ابن واضح یعقوبی) تاریخنگار و جغرافیدان نامدار قرن سوم هجری است. ابن واضح یعقوبی اصالتا ایرانی و از مردم اصفهان بود , هر چند که عده ای اعتقاد دارند وی در بغداد به دنیا آمد , اما از تاریخ و محل دقیق ولادت یعقوبی در ماخذ مربوط چزی بدست نیامده است.
واضح (نیای سوم یعقوبی) در سال 158 قمری به دستور منصور عباسی به حکومت ارمنستان منصوب شد و تا پایان خلافت منصور , حکومت آذربایجان و ارمنستان را در دست داشت و در تاریخ 23 جمادی آخر سال 162 قمری به حکومت مصر منصوب شد. سرانجام هادی عباسی خلیفه وقت عباسی به دلایلی فرمان قتل واضح را صادر کرد , در سال 169 قمری واضح را گردن زدند و پیکرش را به دار آویختند. بر اساس روایاتی اعدام واضح در زمان خلافت رشید و به فرمان وی انجام شد. واضح از شیعیان اهل بیت بود و طبری و ابن اثیر صراحتا به این موضوع اشاره کرده اند.
ابن واضح یعقوبی , تاریخ نگار نامدار قرن سوم هجری قمری , علاوه بر تاریخ نگاری شهرت فراوانی در علم جغرافیا دارد تا جایی که بسیاری وی را معلم جغرافیای مسلمین میدانند , همچنین تسلط و اشراف کامل به علم نجوم داشته و شعر را نیز نیک میسروده. ثعالبی (دانشمند-تاریخنگار) نام وی را در زمره شاعران اصفهان آورده است و یاقوت حموی اشعاری از یعقوبی در وصف سمرقند ذکر کرده است. مقریزی نیز اشعاری از یعقوبی درباره انقراض طولونیها نقل کرده است.
از یعقوبی تعداد زیادی اثر تاریخی باقی مانده است که از آن جمله میتوان به «جغرافیای امپراتوری بیزانس» , «تاریخ فتوحات آفریقا» , «اخبار الامم السالفه» , «ملوک الروم» , «المسالک و الممالک» , «مشاکله الناس لزمانهم» و تعدادی دیگر از جمله کتاب البلدان اشاره کرد. یاقوت حموی این کتاب را با نام اسماء البلدان ذکر کرده است اما توجه به آنچه مولف (یعقوبی) در مقدمه کتاب ذکر کرده است نام درست آن «مختصر اخبار البلدان» بوده است.
البلدان قدیمی ترین کتاب جغرافیایی به زبان عربی است , این کتاب کامل و تمام بدست ما نرسیده و قسمت مهمی از آن مربوط به بصره , عربستان , هند , چین , بیزانس , ارمنستان و عواصم از میان رفته است. با این وجود این کتاب از چنان جایگاه ویژه ای برخوردار است که تقریبا تمام تاریخنگران و جغرافیدانان پس از یعقوبی در آثار خود از آن بهره برده اند.
یعقوبی در مقدمه کتاب و در مورد نحوه جمع آوری محتویات کتاب اینچنین میگوید (قسمتهای نقطه چین بخشهایی از کتاب هستند که در گذر قرنها از میان رفته و ناخوانا شده اند) :
در آغاز جوانی پا به سفر نهادم و سفرهای من پیوسته گشت و دور ماندنم از وطن ادامه یافت. پس چنان بودم که هرگاه به مردمی از آن بلاد برخوردم وی را از وطنش و شهرش پرسش نمودم؛ و آنگاه که میهن و جایگاه خود را برای من میگفت , او را از همان سرزمین اش پرسش مینمودم , درباره اینکه ....چیست و کشت آن چه چیز است , و ساکنان آن از عرب و عجم کیانند .... و همچنین از آب آشامیدنی اهالی آنجا , تا آنجا که از پوشاکشان پرسش میکردم .... و هم از کیشها و عقاید و گفتارهای آنان , و کسانی که بر آنجا دست یافته اند و نزدیک به آن و.... کاروانها؛ سپس گزارشهای هرکسی را که براستگوی او وثوق داشتم مینگاشتم .
یعقوبی در ادامه میگوید که این پرسش ها و پاسخها را ادامه دادم و گفته های گروه های بزرگی از مردم سرزمین های مختلف را جمع آوری و به گزارشات و مکتوبات پیشین اضافه کردم و...
