تاجیکان ( تاریخ قدیم ، قرون وسطی و دوره نوین )

اثر دو جلدی حاضر که در یک مجلد به چاپ رسیده، پژوهشی است درباره تاریخ، فرهنگ، تمدن و مناسبات و تحولات اجتماعی و اقتصادی مردم تاجیکستان .این مباحث براساس دوران تاریخی موضوع مورد بحث به دوره‌های قدیم، قرون وسطی و قرون جدید تقسیم شده و از عهد باستان تا انقلاب 1917کمونیستی شوروی سابق را در برمی‌گیرد . جلد نخست این مجموعه که به بررسی و تحلیل((تاریخ قدیم و قرون وسطای)) تاجیکان اختصاص دارد، شامل چهار فصل با این موضوعات است :فصل نخست با عنوان((نظام جماعتی ابتدایی و انقراض آن در سرزمین آسیای وسطی)) مشتمل بر دو باب است : ((جماعت‌های اولیه در آسیای وسطی)) و ((طایفه‌های شرق ایرانی آسیای وسطی در آغاز پیدایش جامعه طبقاتی(قرون نهم تا اواسط قرن ششم قبل از میلاد))) .فصل دوم که((اجداد تاجیکان در دوره رشد مناسبت‌های برده‌داری))نام گرفته، شامل پنج باب است1 : آسیای وسطی در هیات دولت هخامنشی، 2 مبارزه مردمان آسیای وسطی در مقابل استیلاگران، 3 یونان و باختر و پارت در قرن‌های سوم و دوم قبل از میلاد، 4 آسیای وسطی در دوره کوشانیان، 5 نظام اجتماعی و اقتصادی آسیای وسطای باستان .در فصل سوم، از دوران((پیدایش مناسبات فئودالی در آسیای وسطی)) سخن به میان آمده این دو مبحث را شامل می‌شود :((قبایل و اقوام آسیای وسطی در قرن‌های چهارم تا ششم میلادی)) و ((مردمان آسیای وسطی از قرن چهارم تا ابتدای قرن هشتم میلادی)) .آخرین فصل جلد اول درباره((آسیای وسطی در زمان رشد و استقرار نظام فئودالی)) است که طی آن، تاریخ سیاسی و مناسبات اقتصادی و اجتماعی و اوضاع فرهنگی تاجیکان از ظهور اسلام تا عصر تیموری تشریح می‌شود . مباحث مطرح شده در این فصل عبارت‌اند از :((مردم آسیای وسطی در هیات خلافت عرب))، ((انجام روند تشکل مردم تاجیکستان و سازمان دولتی آنها در دولت‌های طاهریان، صفاریان و سامانیان(قرن نهم و دهم میلادی)))، ((خلق تاجیک در قرن نهم تا ابتدای قرن سیزدهم میلادی :دولت‌های غزنوی، قراخانیان، غوریان و خوارزمشاهیان))، ((خلق تاجیک در دولت چنگیزخان)) و ((مردم تاجیک در دولت تیمور و تیموریان)) .در جلد دوم این مجموعه، مخاطبان با تاریخ دوره جدید تاجیکان و تاجیکستان آشنا می‌شوند .مباحث این جلد بدین قرار است :((خلق تاجیک در دولت شیبانیان(قرن شانزدهم میلادی)))، ((خلق تاجیک در دولت جانیان (قرن هفدهم تا نیمه اول قرن هجدهم میلادی)))، ((تاجیکان در امارت بخارا و دولت خانی خوقند(اواسط قرن هجدهم تا اواسط قرن نوزدهم میلادی)))، ((تاجیکان در دوره ملحق شدن آسیای وسطی به روسیه و رشد مناسبات سرمایه‌داری در این سرزمین))، ((احوال مردم تاجیک و مبارزه آنها بر ضد امارت بخارا و حکومت تزاری(نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی)))، ((مردم تاجیک در آستانه انقلاب و دوره انقلاب، سال‌های 1905 1907م)) و ((مردم تاجیک از 1908تا 1917م)) .یادداشت‌های مربوط به هر مبحث در پایان همان مبحث(باب) آمده و بخش پایانی کتاب به توصیف منابع و فهرست آنها اختصاص یافته است

غفوروف باباجان تاریخ‌دان، سیاستمدار و خاورشناس نامی و اهل تاجیکستان بود. در سال ۱۹۰۹ میلادی در ناحیهٔ خجند تاجیکستان پا به عرصهٔ وجود نهاد. باباجان غفوروف ضمن اشتغال به مقامات گوناگون به روزنامه‌نگاری نیز مبادرت ورزید و به فعالیت علمی و پژوهشی در رشتهٔ تاریخ مردم تاجیک مشغول بود. در سال ۱۹۴۱ میلادی مفتخر به دریافت عنوان علمی کاندیدای علم تاریخ گردید و به عنوان عضو حقیقی آکادمی علوم اتحاد شوروی برگزیده شد. چندی بعد به ریاست انستیتوی خاورشناسی آکادمی علوم اتحاد شوروی رسید.

پژوهش همه‌جانبه و عمیق تاریخ مردم تاجیک همیشه در مرکز توجه باباجان غفوروف قرار داشت. او با استفاده از آخرین کشفیات باستان شناسی، مردم شناسی، سکه‌شناسی و منبع‌شناسی در تدوین اثری جامع و مکمل به‌طور خلاق استفاده می‌نمود. نهایت در سال ۱۹۷۲ میلادی شاه اثر تاریخی خود، کتاب «تاجیکان» را به زبان روسی منتشر کرد که در آن زمان یک رویداد مهم علمی در علم تاریخ‌شناسی شوروی محسوب می‌شد. در نشر آن به زبان تاجیکی تمام منابع و پژوهش‌های نوین تا سال ۱۹۷۷ میلادی را مورد استفاده قرار داد. کتاب تاجیکان نه تنها در اتحاد شوروی سابق، بلکه در خارج از آن نیز کسب شهرت نموده از سوی مورخان و خاورشناسان ممالک شرق و غرب با صمیمیت استقبال شد و مورد ارزیابی عالی قرار گرفت. غفوروف همیشه به کشور باستانی ایران حسن توجه داشت و دانشمندان ایرانی نیز او را به عنوان دکتر افتخاری دانشگاه تهران انتخاب نمودند.^[۱] غفوروف در سال ۱۹۷۷ میلادی درگذشت.