تاریخ فرهنگ ایران
گردشگری فرآیندی است دیداری و متکی بر حظّ بصر. به دیگر سخن، بیشتر گردشگران به دنبال لذتجویی ملموس هستند تا درگیر شدن باموارد و مسائل انتزاعی و مجرد. بدیهی است بسیاری از آثار تاریخی و باستان شناختی میتوانند و باید دریچهای باشند به جهانی نمادین و انتزاعی کسی در این ویژگی شک ندارد اما تمام سخن این است که چشم گردشگر بایدسیر لذت گردد تا شور و نشاط ذهنی به منصهی ظهور رسد. نگارنده با لحاظ قرار دادن تقدم چشم بر ذهن و ارجح دانستن آثار مملوس بر مواد انتزاعی و مجرد تاریخی در فرآیند گردشگری، درنگارش این کتاب عمدتاً بر آثار و شواهد مشهود، متمرکز شده و بدنبال تاباندن نوری ـ هرچند کم سو و خُرد ـ در مسیر شناخت اصولی و علمی مواریث گذشته بوده است.
بنابراین تمام کوشش راقم این سطور، در این خلاصه میشود که با چراغی در دست، در کوچه و پس کوچههای تاریک تاریخ در جستجوی نشانه ها و نمادهای سترگ و فرهنگ خویش باشد. بی تردید همراه شدن رفیقانی هم پا و یارانی هم نفس چون شما در این مسیر راز آلوده و شگفتانگیز لذت کشف و شهود را برای نگارنده چند برابر خواهد نمود اما در جستار خویش در پی کشف راز و رمزهای آثار و شواهد باستان شناختی و تاریخی از چند وادی (فصل) عبور مینمائیم که عبارتند از:
فصل اول: در فصل نخستین با واژه و مفهوم فرهنگ آشنا خواهیم شد و پس آنگاه آثار و شواهد فرهنگی که آنها را میراث فرهنگی یا ذخایر فرهنگی مینامیم را مورد بحث قرار خواهیم داد.
فصل دوم: در این فصل رهیافتهایی را خواهیم شناخت که بر مسیر بازگشت به گذشته پرتو افکنی مینمایند؛ رهیافتهایی چون تاریخ، باستان شناسی، انسانشناسی و اسطورهشناسی. درست است که رجعت به گذشته به درازدامنی تاریخ بشر است. اما پس از عصر نوزایی است که علومی چون باستان شناسی تأسیس میشوند و یا در نگرش تاریخی به گذشته تفاوتی بنیادین، حاصل میگردد.
فصل سوم: در این فصل با بعضی از مهمترین خصایص جغرافیایی و طبیعی سرزمینمان آشنا خواهیم شد. خصایصی که خود از ارکان موثر شکلگیری و تغییر و تحول فرهنگ هستند.
در فصل چهارم: به دورهی دراز ـ مدت پیش از تاریخ میپردازیم دورهای که انسان پس از عبور از مراحل گوناگون از موجودی صرفاً زیستی به هستندهای کاملا فرهنگی تبدیل میگردد.
فصل پنجم: دیگر فصل مهم این کتاب است که در آن به تشکیل نخستین حکومتها و متعاقب آن اوجگیری سیاسی و فرهنگی جهانشاهیهای بزرگی چون هخامنشی، اشکانی و ساسانی خواهیم پرداخت. اختراع و استفاده از خط (نگارش) و رویارویی با غرب از مهمترین ویژگیهای این دوره است.
در فصل ششم: تحولات و تغییرات سیاسی بویژه فرهنگی ایران پس از اسلام را پی خواهیم گرفت. در این عهد دو پدیدهی بظاهر متفاوت اما در باطن هماهنگ و دمساز در ایران در جریان است: بیعت اسلامی ودوستی با ایران. فرهنگ و آثار و شواهد باقی مانده از آن دوران در نتیجهی آمیزش میان دو جریان بمنصهی ظهور رسیدهاند.
فصل دیگر این کتاب، فصل هفتم است که در آن با رخنهی اقوام و قبایلی از شرق به فلات ایران آشنا خواهیم شد. قبایل نیمه متمدن از میان ترکان و مغولان که چند صباحی بر این سرزمین خیمه میزنند، اما زودازود در فرهنگ سترگ ایرانی مستحیل میگردند و خود ایرانیتر از هر ایرانی دست به آفرینش آثار فرهنگی میزنند.
در فصل نهایی نیز با روند تکوین (شکلگیری) ایران نوین آشنا میگردیم. ایران با انتخاب مذهب تشیع از زمان صفویه مسیر دیگرگونی نسبت به سایر سرزمینهای اسلامی پیمود که نتایج آن تاکنون در تمام ساختار سیاسی، مذهبی و فرهنگی جامعه پایدار است.
