جغرافیای تاریخی گیلان ، مازندران ، آذربایجان

از نظر جهانگردان

منظور نگارنده در این تحقیق ذکر نوشته‌هایی است که مورخان و جهانگردان خارجی از خود به یادگار گذاشته‌اند. دوره تحقیق در این زمینه تقریبا از سده پانزدهم میلادی آغاز و به جنگ جهانی اول ختم می‌شود. این پژوهش از شمال یعنی از کرانه دریای مازندران و نواحی خرم و زرخیز شمال آغاز شده و در این جلد به آذربایجان ختم شده است.

...به نظر می‌رسد که گیله‌ها حدود ۲۰۰۰ سال پیش وارد ساحل جنوبی دریای خزر شدند و همراه با دیلمانی‌ها در خاور سفید رود سکنی گزیدند. در هجوم عرب‌ها گیلان به اشغال آنان در نیامد. هر چند که منابع خلفا عباسی خبر از پرداختن مالیات از سوی گیلانی‌ها میدهد به نظر می‌رسد که ایشان مردمان باختر سفید رود بوده‌اند و مردم خاور سفید رود هیچگاه زیر کنترل آنها نبوده‌اند.

تغییر دین به اسلام پس از ۳۰۰ تا ۴۰۰ سال از ورود آن به ایران آغاز شد. همچنین دودمان بوییان در سده چهارم از لاهیجان بر خواستند که نواحی مرکزی و غربی ایران و فارس را از تصرف خلفا آزاد کردند

رشته‌کوه البرز، با ارتفاع متوسط ۳۰۰۰ متر، همانند دیواری در باختر و جنوب آن کشیده شده‌است. بلند مرتبه ترین ارتفاع گیلان، کوه سماموس، واقع در شهرستان رودسر است. گیلان، جز از طریق دره منجیل، راه زمینی دیگری به فلات ایران ندارد. گیلان، از طریق چابکسر با استان مازندران و از طریق آستارا با جمهوری آذربایجان، راه زمینی دارد. در قاسم آباد، فاصله دریا با کوه، به کمترین حد خود می‌رسد.

این منطقه، از شمال با دریای خزر و کشورهای مستقل قفقاز، از غرب با استان اردبیل، از جنوب با استانهای زنجان و قزوین و از شرق با استان مازندران هم‌جوار است....

...اگر فرض را بر آن نهیم که تبرستان از شمال به دریا از جنوب به کوههای شمال ایران از غرب به گیلان و از شرق به گرگان می رسد، حد فاصل بین رود هزار تا گیلان را رویان می نامند. که گویا قدیمترین اشارات به این نام در زامیادیشت (سرود دینی ایرانیان و چکامه رزمی بین ایرانیان و تورانیان)بوده به نام راوی دیتا « Raoidhita» یعنی کوهی که رنگ آن به سرخی می زند.

در زمان سلطنت شاه فیروز ساسانی فرزند یزدگرد ( پسر بهرام ) در هیاطله اجستوان پادشاهی می کرد شاه فیروز قسمتی از سرزمین هیاطله را تصرف کرده که موجب نزاع میان دو پادشاه شده بعد مدتی به موجب قرارادادی میان فیروز و شاه هیاطله غرب جیحون ساسانیان و شرق جیحون به کشور هیاطله پیوست بعد از مدتی اجستوان پیمان را شکست و به سرزمینهای شرقی ایران لشگر کشید فیروزشاه با سپاهی بزرگ به طرف هیاطله حرکت کرد سپاه هیاطله توانست با حمله ای قافلگیرانه سپاه فیروز را نابود کنند و فیروز شاه با تمام خدمتکاران و فرزندانش دستگیر شد ...