این کتاب پژوهشی است پیرامون زندگی، احوال و آثار شاعر و عارف قرن هفتم هـ.ق «مولانا جلال‌الدین محمد بلخی» معروف به «مولوی» که در دَه فصل تدوین شده است. نگارنده ضمن تفحص درباره اصل و نسب مولوی، استادان وی را در دوران تحصیل و علت انقلاب روحی و آشفتگی‌های عرفانی وی را مورد کنکاش قرار داده است. سپس به شرح دورانی پرداخته که به تربیت و ارشاد گذراند. در ادامه چگونگی وفات مولانا را شرح داده است. همچنین نگارنده مشایخ تصوف، عالمان، ادیبان، شهریاران و امیران معاصر مولوی را معرفی نموده و قسمت‌هایی از کتاب را نیز به تبیین صورت و سیرت، آثار و معرفی خاندان مولوی اختصاص داده است.
نام مولانا بنابر قول اغلب تذکره‌نویسان محمد و لقب او جلال الدین است و تمامی مورخان او را بدین نام و لقب نام برده‌اند. احمد افلاکی از بهاء ولد نقل می‌کند که: «خداوندگار من از نسل بزرگ است» و اطلاق خداوندگار با عقیده الوهیت بشر که این دسته از صوفیه معتقدند و سلطنت و حکومت ظاهری و باطنی اقطاب نسبت به مریدان خود در اعتقاد همۀ صوفیان تناسب تمام دارد از همین نظر است و به همین مناسبت بعضی اقطاب به آخر و اول اسم خود لفظ شاه اضافه کرده‌اند.
لقب مولوی نیز که از دیرزمان میان صوفیه و دیگران بدین استاد حقیقت‌بین اختصاص دارد، در زمان خود و حتی تا قرن نهم نیز شهرت نداشته و ممکن است این لقب از روی عنوان دیگر یعنی مولاناءروم گرفته شده باشد.
در منشآت قرن ششم القاب را (به مناسبت ذکر جناب و امثال آنها پیش از آنها) با یای نسبت استعمال کرده‌اند، مثل: جناب اوحدی فاضلی اجلی و می‌توان گفت اگر اطلاق مولوی هم از این قبیل بود و به تدریج بدین صورت یعنی با حذف موصوف به مولانای روم اختصاص یافته باشد و مؤید این احتمال آن است که در نفحات الانس این لقب بدین صورت (خدمت مولوی) به کرات در طی ترجمۀ حال او به کار رفته است. لیکن در شرح حال وی نه در این کتاب و نه در منابع قدیم‌تر، مانند تاریخ گزیده و در مناقب العارفین کلمه مولوی نیامده است.
شهرت مولوی به مولانای روم مسلّم است و به صراحت از گفتۀ حمداﷲ مستوفی و قول اغلب تذکره‌نویسان مستفاد می‌گردد و در مناقب العارفین هر کجا لفظ مولونا ذکر می‌شود، مراد همان جلال الدین محمد است. احمد افلاکی در عنوان او لفظ سراﷲ الاعظم آورده و در ضمن کتاب به هیچ وجه بدین نام اشاره نکرده و در ضمن کتب دیگر هم دیده نشده است. مولد مولانا شهر بلخ است و ولادتش در ششم ربیع الاول سنه ۶۰۴ هجری قمری اتفاق افتاده و علت شهرت او به رومی و مولانای روم همان طول اقامت وی در شهر قونیه که اقامتگاه اکثر عمر و مدفن اوست بوده، لیکن خود وی همواره خویش را از مردم خراسان شمرده و اهل شهرخود را دوست می‌داشته و از یاد آنان فارغ نبوده است.
فهرست مطالب کتاب:
سخن ناشر
مقدمه هیئت امنا
نگاهی کوتاه به زندگانی پربار بدیع الزمان فروزانفر
نگرشی کوتاه به زندگی مولوی
دیباچه
مقدمۀ چاپ اول
فصل اول: آغاز عمر
فصل دوم: ایام تحصیل
فصل سوم: دورۀ انقلاب و آشفتگی
فصل چهارم: روزگار تربیت و ارشاد
فصل پنجم: پایان زندگانی
فصل ششم: معاصرین مولانا از مشایخ تصوف و علما و ادبا
فصل هفتم: شهریاران و امرای معاصر
فصل هشتم: صورت و سیرت مولانا
فصل نهم: آثار مولانا
فصل دهم: خاندان مولانا
