دایرةالمعارف فرهنگ آثار مجموعهٔ شش جلدی معرفی آثار مکتوب ملل جهان از ابتدا تا امروز است. این دایرةالمعارف به سرپرستی رضا سیدحسینی و همراهی مترجمان و ویراستاران بنام کشور شکل گرفت. فرهنگ آثار در سال ۱۳۷۸ توسط انتشارات سروش به چاپ رسید و در سال ۱۳۸۱ به چاپ دوم رسید.
این اثر ترجمه فرهنگی به همین نام (Dictionnaire des oeuvres) است که حاصل فعالیت‌های پژوهشگران ایتالیایی و فرانسوی بوده و چاپ نخست آن در سال ۱۹۵۳ منتشر شد. تعدادی از مقالات مجموعه فرانسوی حذف شد و در عوض مقالاتی از فرهنگ ادبی آلمانی کیندلرز (Kindlers) درباره آثار شاعران و نویسندگان ملل جهان سوم انتخاب و ترجمه شد و در مجموعه قرار گرفت. همچنین تعدادی از آثار ایرانی و آثار متعلق به جهان اسلام نیز انتخاب شدند و مقالاتی در معرفی این آثار نوشته شد و در میان فرهنگ آثار جای گرفت.
محتویات
۱ هیأت علمی و مترجمان
۱.۱ سرپرست
۱.۲ هیأت علمی
۱.۳ مترجمان
۲ منابع
۳ جستارهای وابسته
هیأت علمی و مترجمان
سرپرست
رضا سیدحسینی
هیأت علمی
اسماعیل سعادت
احمد سمیعی گیلانی
رضا سیدحسینی
ابوالحسن نجفی
مترجمان
جواد طباطبایی
محمدجعفر پوینده
کاظم کردوانی
احمد آرام
عبدالکریم رشیدیان
علی‌محمد کاردان
رضا سیدحسینی
صفیه اصفیا
جهانگیر افکاری
عبدالله توکل
مرتضی ثاقب‌فر
کیکاوس جهانداری
جواد حدیدی
سیروس ذکا
عبدالمجید زکائی
اسماعیل سعادت
احمد سمیعی گیلانی
کاوه سیدحسینی
قاسم صنوبری
محمدتقی غیاثی
فرزانه کریمی
عبدالحسین محمدکاری
محمود محمودی
ابوالحسن نجفی
مهشید نونهالی
عبدالحسین نیک‌گهر
نادعلی همدانی
نازیلا خلخالی
كتاب حاضر، مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم ناشر (انتشارات سروش)، مقدمه‌اى به قلم آندره موروا و مقدمه‌اى به قلم سيد رضا حسينى (سرپرست هيئت علمى اثر حاضر) مى‌باشد و مطالب آن بر اساس ترتيب الفبايى نام فارسى آثار مرتب شده است.
«فرهنگ آثار»، در متن فرانسه به ترتيب الفبايى عناوين فرانسوى آثار (كه گاهى هم با عنوان اصلى اثر فرق دارد) تنظيم شده است كه در متن حاضر ترتيب الفبايى عناوين فارسى آثار (كه كوشش شده است عين ترجمه عنوان اصلى باشد) جاى آن را گرفته است. بلافاصله بعد از عنوان فارسى، عنوان اصلى كتاب، نام نویسنده با سال تولد و مرگ وى و نيز سال انتشار كتاب ذكر شده است. سپس خلاصه اثر با تحليل متن و ارزش‌سنجى عرضه شده و جايگاه آن در تاريخ فرهنگ جهانى روشن گشته است.
در مورد برخى اسامى تاريخى يا اسطوره‌اى كه آثار متعدد درباره‌شان نوشته شده است، به‌جاى ذكر هريك از آن آثار به ترتيب حروف الفبا و به‌طور پراكنده، معمولا اسم آن شخصيت در فرهنگ آمده است و عناوين همه كتاب‌هايى كه درباره او نوشته شده زير همان عنوان ذكر شده است كه با دايره سياهى از هم جدا شده‌اند.
در مورد ذكر آثار نويسندگان معاصر يك مرز سنى تعيين شده و فقط آثار نويسندگانى در فرهنگ آمده است كه پيش از سال 1951م به دنيا آمده‌اند؛ يعنى در سال انتشار فرهنگ جديد آثار (1994م) چهل و سه سال يا بيشتر داشته‌اند. آثار نويسندگان جوان‌تر در اين فرهنگ وارد نشده است، مگر آثار كسانى كه به هنگام انتشار فرهنگ در قيد حيات نباشند.
در مورد برخى از شاعران و نويسندگان نيز مجموعه اشعار يا آثارشان تحت عنوان «آثار...» يا «اشعار...» موضوع يك مقاله قرار گرفته است.
گزارش محتوا
براى آشنايى با محتوا و ويژگى‌هاى اين اثر، توجه به نكات زير مفيد است:
«فرهنگ آثار»، دائرةالمعارف كتاب‌هاى جهان است. در اين اثر گران‌بها حدود 20 هزار عنوان كتاب معرفى شده است. اين دائرةالمعارف در حقيقت معرفى هر كتابى است كه در دنيا وجود دارد و ويژگى ارزنده ديگر آن، ترجمه مقالات به قلم متخصصان آن حيطه است.
اين فرهنگ نه‌تنها كليه آثار مهم و شايان توجه در همه زمينه‌هاى علمى و معرفت بشرى را نام مى‌برد، بلكه عصاره و چكيده همه آنها را نيز در بر دارد.
تأكيد اين فرهنگ بيشتر بر روى آثار غربى، به‌ويژه فرانسوى است. در اين فرهنگ نام آثار نويسندگانى درج شده كه متولد پيش از سال 1951م، بوده‌اند.
هر مدخل به يك كتاب اختصاص دارد و تنظيم مدخل‌ها بر اساس الفباى نام كتاب‌هاست. در هر مدخل به موضوع و مضمون كتاب و معرفى مختصر و جامعى از آن اثر پرداخته شده است.
لازم به ذكر است كه در تحرير فارسى فرهنگ آثار، به دلايلى امكان نداشته كه فقط به آنچه در متن فرانسوى آن آمده است اكتفا و درعين‌حال همه مدخل‌هاى آن به فارسى برگردانده شود؛ زيرا در معجمى كه براى زبان و فرهنگ خاصى تدوين مى‌شود، معمول اين است كه به نفع آثار آن زبان تبعيضى قائل شوند و طبيعى است كه بسيارى از آثار باارزش زبان‌ها و فرهنگ‌هاى ديگر را از روى ناآشنايى يا بى‌علاقگى نديده بگيرند. در تحرير فرانسه فرهنگ آثار نيز به همين جهات از سويى آثار فرانسوى جايگاهى ممتاز يافته‌اند و از سوى ديگر آثار ساير زبان‌ها، به‌ويژه آنچه به تمدن‌هاى شرقى بالاخص فرهنگ اسلامى تعلق دارد، به‌گونه‌اى محسوس غايب مانده‌اند. براى رفع اين اشكال اعضاى هيئت علمى كه در ترجمه فارسى اين اثر مشاركت داشته‌اند، همه مدخل‌هاى فرهنگ آثار فرانسه را مطالعه كرده و آنها را به سه درجه تقسيم كرده‌اند كه از آن ميان مقالات كم‌ارزش و بى‌اهميت (مقالات درجه سه) حذف شده و نيز مقالات مربوط به آثار موسيقى كه خارج از چارچوب پيش‌بينى شده بود، كنار گذاشته شده و به‌جاى آنها مقالات مهم ديگرى از فرهنگ ادبى آلمانى معروف كيندلرز درباره آثار شاعران و نويسندگان ملل جهان سوم انتخاب و ترجمه شده است.
در اين اثر بيشتر كوشش شده است كه هر رشته از مقالات به دست مترجمان صاحب‌نظر در آن رشته ترجمه شود؛ به‌عنوان مثال مقالات مربوط به آثار علمى را مرحوم احمد آرام، ترجمه كرده‌اند. مقالات فلسفى را آقايان دكتر سيد جواد طباطبايى و عبدالكريم رشيديان و مقالات مربوط به روان‌شناسى و علوم تربيتى را آقاى على‌محمد كاردان ترجمه كرده‌اند. زحمت ترجمه بيشتر مقالات فرهنگ و درعين‌حال دشوارترين آنها (آثار قديم مذهبى عرب، آثار چينى و ژاپنى و هنرى و غيره) را آقاى اسماعيل سعادت به عهده داشته است. ترجمه مقاله‌هاى مهم‌ترين آثار كلاسيك جهان، به‌ويژه كلاسيك‌هاى يونان و آثار قرن نوزدهم اروپا، كار آقاى احمد سميعى است و ترجمه معرفى آثار قرن بيستم، به‌ويژه رمان‌ها و داستان‌ها و اشعار جديد، كار خانم مهشيد نونهالى، ابوالحسن نجفى، سيروس ذكاء و رضا سيد حسينى است. مقالات مربوط به آثار تاريخى را مرحوم محمود محمودى و ساير مقالات را ساير همكاران كه در ترجمه اين فرهنگ مشاركت داشته‌اند به انجام رسانيده‌اند.
آنچه درباره هر اثر نوشته شده است، در عين بهره‌مندى از اعتبار آكادميايى، خشك و بى‌روح نيست و نويسندگان گرايش داشته‌اند كه بيشتر درجه شمّ و آگاهى ذوقى و علمى خوانندگان را ارتقا دهند، تا آنكه صرفا معلوماتى در دسترس آنان بگذارند.
علامت «*» در بالاى نام كتاب‌هايى كه در متن مقالات آمده است دال بر اين است كه درباره آن كتاب مقاله‌اى در فرهنگ وجود دارد.
جلد دوم فرهنگ آثار داراى مقالات مفصلى درباره تاريخ و تاريخ ادبيات كشورهاى مختلف است كه در هركدام آنها از ده‌ها كتاب نام برده شده است. برخى از اين كتاب‌ها در عباراتى جداگانه معرفى شده‌اند و در متن اصلى و همچنين در فهرست با علامت دايره توپُر از مطالب ديگر جدا شده‌اند. در برخى از مقالات به چند كتاب و نويسندگان آنها اشاره شده است كه در فهرست مذكور اين كتاب‌ها با علامت دايره توخالى مشخص شده‌اند و در مورد آثارى كه مقاله جداگانه دارند، ولى نویسنده معينى ندارند از علامت ستاره «*» استفاده شده است.
هريك از مجلدات اين مجموعه، مشتمل بر گزارشى كوتاه است كه در آن به معرفى مترجمان مقالات آن مجلد پرداخته شده است.
مجلد اول به معرفى كتاب‌هايى كه نام فارسى آنها با يكى از حروف «آ» تا «ب» آغاز مى‌شود، اختصاص يافته است.
جلد دوم به معرفى كتاب‌هايى كه نام فارسى آنها با حروف «پ» تا «خ» آغاز مى‌شود، اختصاص داده شده است.
در مجلد سوم كه به معرفى آثارى كه نام فارسى آنها با يكى از حروف «د» تا «ژ» آغاز مى‌شود، اختصاص يافته، شرح و معرفى همه رسالات مهم و نيز زندگى‌نامه‌ها از اهم مطالب است.
در جلد چهارم كه به معرفى آثارى كه نام فارسى آنها با يكى از حروف «س» تا «ق» آغاز مى‌شود، اختصاص يافته، به شرح و معرفى برخى ديگر از آثار پرداخته شده. همچنين تقريبا تمام آثار مهم آلبر كامو، آندره مالرو و هانرى ميشو در اين مجلد آمده است و گذشته از آثار فلسفى متعددى كه در سراسر مجلدات پراكنده است، در حرف «ف» همه كتاب‌هايى را كه نام آنها به كلمه فلسفه آغاز مى‌شود به دنبال هم معرفى مى‌گردد.
جلد پنجم، شرح و معرفى كتاب‌هايى را در بر مى‌گيرد كه نام فارسى آنها با حروف «ك»، «گ»، «ل» و «م» آغاز مى‌شود. از ميان مقالات حرف «ك» بايد به مقاله مهم و دوازده صفحه‌اى كمدى الهى اشاره كرد و نيز مقاله‌اى درباره مجموعه آثار بالزاك تحت عنوان كمدى انسانى كه خواننده را با اسامى آثار متعدد بالزاك و تقسيم‌بندى آنها در گروه‌هاى خاص آشنا مى‌كند. ضمناً نيمى از اين مجلد به حرف «م» اختصاص دارد كه معرفى مهم‌ترين مجموعه‌هاى مقالات و نيز مكاتبات و مواعظ بزرگان علم و ادب و دين در آن گرد آمده است.
جلد ششم به معرفى كتاب‌هايى مى‌پردازد كه سرآغاز نام فارسى‌اشان از «ن» تا «ى» است. همچنين نمايه كلى (به ترتيب اسامى نويسندگان با الفباى لاتين و عناوين آثارشان در زبان اصلى) در انتهاى اين جلد آمده است. ضمنا عناوين مقالات مربوط به شخصيت‌هايى كه آثار متعدد درباره‌اشان نوشته شده است و نيز كتاب‌هايى كه فاقد نویسنده‌اند، در پايان نمايه كلى به ترتيب حروف الفباى فارسى آورده شده است. مى‌توان گفت كه اين مجلد با مجلدات ديگر فرهنگ فرق اساسى دارد. در حرف «ن» قريب هفتاد صفحه با عنوان نامه‌ها، مكتوبات بزرگان هنر و ادب و علم و سياست و نيز در حرف «ى» يادداشت‌هاى روزانه مشاهير از مهم‌ترين مطالب اين مجلد است.
در مقدمه هر جلدى يك فهرست موقت به ترتيب الفبايى اسامى نويسندگان يا ترتيب الفبايى آثارى كه نویسنده خاصى ندارد و با ستاره خاص (*) مشخص شده‌اند، درج شده است. عناوينى كه در برابر آنها نقطه سياه گذاشته شده است، مربوط به مطالبى هستند كه قسمتى از يك مقاله كلى را كه قبلا اشاره شد، تشكيل مى‌دهند.
اين فرهنگ مجموعه‌اى را فراهم آورده كه حاوى معرفى و تحليل ارزشمندترين كتاب‌هايى است كه در زمينه‌هاى مختلف ادبى و هنرى و فلسفى و علمى در فرهنگ‌هاى مختلف به رشته تحرير درآمده‌اند. چنين دائرةالمعارف‌هايى هم به درد متخصصان هر رشته ادبى يا علمى مى‌خورد و هم به درد عامه خوانندگان. متخصصان از طريق اين دائرةالمعارف‌ها با بهترين كتاب‌هايى كه در زمينه‌هايى جز زمينه تخصصى خودشان نوشته شده است، آشنا مى‌شوند و عامه خوانندگان به راهنمايى آنها به جهان شگفت‌انگيز و بصيرت‌افزاى ادبيات و هنر و علم و فلسفه پاى مى‌گذارند، با كتاب‌هايى كه با دلبستگى‌هاى فرهنگى آنان ربط دارند، آشنا مى‌گردند و طبعا علاقه پيدا مى‌كنند كه خود آن كتاب‌ها را بخوانند.
