مَکّه (به عربی: مدینة مَکّه)، نام شهری است در کشور پادشاهی عربستان سعودی واقع در شبه جزیره عربستان. مکه از شهرهای تاریخی عربستان سعودی است و به سبب قرار داشتن کعبه، قبلهگاه مسلمانان در آن مقدسترین شهر اسلام بهشمار میرود. مکه زادگاه محمد پیامبر اسلام است.
این شهر در انحصار مسلمانان است و پیروان سایر ادیان حق ورود به آن را ندارند زیرا براساس احکام دین اسلام، و براساس آیههای قرآن، ممنوع شدهاست که پیروان دیگر ادیان، مانند مسیحی و یهودی و دیگر ادیان به این شهر و خانه کعبه وارد شوند.
به مکانی به نام مکه در قرآن نیز اشاره شدهاست با اما یکسان بودن آن با منطقه و شهر فعلی مکه را نمیتوان قطعی دانست.
نام و شهرت
این شهر علاوه بر نام مکه دارای نامهایی همچون «بکّه»، «امّالقری» و «بلدالحرام» نیز بودهاست که در قرآن به تمامی این نامها اشاره شدهاست. در سوره فتح آیه ۲۴ مکه آمده و آل عمران آیه ۹۶ بکه آمده. در زبان عربی گاهی م به ب تبدیل میشود. مانند لازم و لازب.[۳]
بنابر برخی روایات دینی، پس از تشنگی اسماعیل در ماجرای مهاجرت او و مادرش به سرزمین مکه، به اذن خداوند چشمه زمزم زیر پای اسماعیل جوشید و در آن منطقه آب یافت شد، مردم در آنجا ساکن شدند و شهر مکه به وجود آمد و نیز ابراهیم به فرمان خدایش کعبه را ساخت.
موقعیت تاریخی و جغرافیایی
شهر مکه در فاصله ۸۰ کیلومتری دریای سرخ واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا، ۳۳۰ متر است. به خاطر اتوبانی که اکنون ساخته شده، تا بندر جده تنها ۶۰ کیلومتر فاصله دارد و از طریق بزرگراه هجرت، ۴۲۵ کیلومتر با مدینه فاصله دارد. مکه در میان کوهها واقع شده، فاصله بین دو کوه را اعراب شعب میگویند. این شهر در میان کوههای کم ارتفاعی باسازند سنگی واقع شدهاست در حال حاضر، اطراف مسجدالحرام را خانهها و هتلهایی فرا گرفته، که بر فراز این تپههای سنگی واقع شدهاند. برای سهولت رفتوآمد، تونلهای زیادی برای عبور ماشینها در نظر گرفتهاند، که مسافتها را بسیار کاهش میدهد.
آغاز بنای مکه معلوم نیست، اگر سکونت جرهمیان را در ناحیه مکه حدود دو هزار تا هزار و پانصد سال قبل از میلاد بدانیم، بنای مکه هم باید در همان قرنها باشد.[۴]
اقلیم
آب و هوای مکه گرم و خشک و کمی مرطوبتر از مدینهاست.
مدینه یا مدینةالنبی، (به عربی: المدینة المنورة) نام شهری است در منطقه حجاز واقع در شبه جزیره عربستان. این شهر در غرب ریاض و در میانه نجد قرار گرفته و آبوهوایی خشک و بیابانی با تابستانهای داغ و زمستانهای سرد دارد. این شهر پیش از هجرت محمد به آن، یثرب نام داشت، که با ورود محمد، آن را مدینة النبی (یعنی: شهر پیامبر) نامیدند.
این شهر پس از هجرت محمد، به مدینةالنبی (شهر پیامبر) معروف شد، در اولین شب ربیعالاول سال ۱۴ بعثت، محمد به «یثرب» مهاجرت نمود و سرآغاز تاریخ مسلمانان (تاریخ هجری)، از همان سال میباشد.
مسجدالنبی، مسجد قباء و مسجد ذوقبلتین در این شهر قرار دارند. مدینه امروزه از شهرهای مقدس مسلمانان بهشمار میآید. مقبره پیامبر اسلام در این شهر و در داخل خانه پیامبر در کنار مسجد النبی قرار دارد و از مهمترین زیارت گاههای مسلمانان است.
فاصله مدینه تا مکه حدود ۴۲۰ کیلومتر است.
تاریخچه یثرب
یثرب از شهرهای باستانی است که در کتیبههای معینی از آن نام برده شدهاست. این شهر از جمله مکانهایی بود که گروهی از نیروهای معینی در آن اقامت داشتند. پس از آنکه روزگار دولت معینیان سپری گردید، سبائیان حکومت آنجا را به دست گرفتند. معروف است که حکومتهای معین و سبا همواره در پی بسط سلطه و نفوذ خود در سرزمینهای شمال عربستان بودند. همچنین در جغرافیای بطلمیوس دو بار از این شهر نام برده شدهاست، یک بار به نام ایاترپه و بار دیگر به نام ایاتریپا. استفان بیزانسی از این شهر به نام ایاتریپاپولیس نام بردهاست این شهر در نزد راویان اخبار گذشته به نام اثرب و یثرب معروف است. به نوشته آنان یثرب مرکز مدینهاست، که از قناه تا جرف و از المال، که بدان برناوی میگویند، تا زبالة امتداد میابد. برخی از راویان اخبار گمان بردهاند که این شهر به دلیل انتساب به یثرب بن قانیه بن مهلائیل بن ارم بن عبیل بن عوص بن ارم بن سام بن نوح، بدین نام خوانده شدهاست و او نخستین کسی بود که هنگام پراکنده شدن خاندان نوح در این سرزمین فرود آمد.
دیگران گمان کردهاند که نام یثرب مأخوذ از ثرب به معنای فساد یا از تثریب یعنی «مؤاخذه به علت گناه» است و نوشتهاند که پیامبر به دلیل کراهت از تثیرب، از نامیدن این شهر به اسم یثرب نهی کرد و آن را طیبه و طابه نامید.بلاذری مینویسد که یثرب به نام رئیس گروهی از عمالقه نامیده شدهاست که پس از بیرون راندن بنی عبیل بن عوص بن ارم بن سام، از فرزندام نوح، از آنجا فرود آمدند.
نام مدینه که پس از هجرت پیامبر، به یثرب اطلاق شدهاست مأخوذ از کلمه آرامی مدینتا به معنی قرق و شهر، خلاصه شده مدینه الرسول است. راویان اخبار نوشتهاند که یثرب یا مدینه ۲۹ اسم دارد که عبارتند از: طیبه، طابه، مسکینه، عذراء، جابره، محببه، مجبوره، یثرب، ناجیه، موفیه، اکاله البلدان ع محفوفه، مسلمه، مجنه، قدسیه، عاصمه، مرزوقه، شافیه، خیره، محبوبه، مرحومه، جابره، مختاره، محرمه، غلبه، ببره، تندر، حسیبه، دارالبرار، حسنه، دارالخیار، دارالیمان، دارالسنه، دارالهجره، قاصمه، طباطبا.
نامیدن به نام پیشین
در قرآن آمدهاست که منافقین مدینه، شهر را به نام قدیمش (یعنی یثرب) مینامیدند، و نام جدید آن را پذیرا نبودند. آیات ۱۲ و ۱۳ سوره احزاب بیان میدارد که در جنگ احزاب، وقتی منافقان و افراد ضعیفالایمان، احزاب و گروههای مختلف کفار و جمعیت فراوان آنها را دیدند، گفتند: خدا و رسولش جز وعدههای فریبنده دروغین به ما ندادهاند؛ و برخی از آنها میگفتند: ای مردم یثرب این میدان جای ماندن شما نیست، پس به خانههای خود بازگردید (و گر نه همگی کشته میشوید)! این در حالی بود که -طبق آیه ۲۲ سوره احزاب- وقتی مؤمنان احزاب و سپاهیان دشمن را دیدند، گفتند: این همان است که خدا و رسولش به ما وعده دادند و خدا و رسولش راست گفتند؛ و (دیدن آنها) جز بر ایمان و تسلیم آنان نیفزود