کوی سرخاب

تاریخ را که ورق زنیم، نام کوچه کوچه ی شهر تبریز در گوشه و کنار این صفحات خودنمایی می کند. یکی از این نامها که گوی سبقت از دیگر برزن های تبریز ربوده «کوی سرخاب» است. کویی که در دامنه ی کوه عون بن علی آرمیده و خاک پاکش مزار و ملجا شاعران و عارفان نامی ایران زمین بوده است.

نادر میرزا در تاریخ و جغرافیای دارالسلطنه تبریز، با یادکردی نیک از کوی سرخاب می‌نویسد: «کوی و بستانی بزرگ است. به نام آن کوهی خوانده‌اند که کوی به سفح آن است. این کوی مرتفع و مشرف بر همه شهر است. هوای این نیک وبه اعتدال است. روزها به تابستان گرمتر بود که خورشید براین کوه خشک تابد. چون پاسی از شب بگذرد سنگها را گرمی برود و هوا نیک شود. خاک این کوی سخت و با ریگ مخلوط است. چون دیوارها نهند سخت تر گردد و به زمین آن رطوبت نبود. بساتین این کوه کمتر است. توت بیدانه و بادام و فندق و امرود آن نیکوست.

کدخدای آن امروز میرزا جواد خان فرزند حاجی میرزا علی وکیل دیوانخانه و از خاندان بزرگ است که بدین نامه بیاید. بقعه مبارکه سید حمزه در این کوی است که زیارتگاه تمامی مردم شهر است و این بقعه در وسط این کوه‌است.»

در کتب تاریخ و جغرافیا برای وجه تسمیه ی این محله از شهر تبریز دلایل بسیار متنوع و گوناگونی ذکر شده است که هر یک به نوه ی خود جالب توجه و بررسی است. از جمله از وجه تسمیه های سرخاب که در کتب آذربایجان شناسی به آنها اشاره شده است. نام این محله می‌تواند صفت و موصوف مقلوبی مرکب از دو کلمه «سرخ» و «آب» باشد. برای این صفت و موصوف مقلوب معانی بسیاری نوشته شده است از جمله نام یک نوع پرنده، یکی از فنون کشتی و گلگونه ای که زنان در آرایش به کار می برند. در این میان، دو دلیل مهم برای نامگذاری «سرخاب» از اعتبار بیشتری برخوردار است. یکی این نکته که چون آب سرازیر شده از کوه رسوبی عون‌ابن علی، در زمان‌های بارندگی سرخ‌گون بوده، این کوی را سرخاب نامیده‌اند.

دلیل دیگر که در کتاب روضات الجنان و جنات الجنان عنوان شده این است که نخستین شخصیت برجسته ای که در کنار مزار باباحسن در گورستان این محله به خاک رفته، سهراب نام داشته و بر همین اساس، نام کلی این محله از «سهراب» به «سرخاب» تغییر یافته است.

به هرحال محله ای از محلات شمال شهر تبریز که از شمال به کوهای عون‌ابن‌علی و از مغرب به شتربان و از جنوب به مهرانرود و قسمتی از محله ششگلان و ازمشرق به ششگلان میرسد، سرخاب نام دارد. محله ی سرخاب مشتمل بر دو قسمت است که یک حاشیه و دامنه کوه و دیگری دشت است. مرکز محله «بازارچه ی سید» خوانده می شود و بیش از 15 باب مسجد در این محله ساخته اند که معروفترین آنها مسجد سیدحمزه است....

معروفترین آرمیدگان کوی سرخاب از معروفترین آرمیدگان در مقبرهالشعرا می‌توان به افراد زیر اشاره کرد: اسدی طوسی، خاقانی شروانی، ذوالفقار شروانی، سید محمدحسین شهریار، عزیز خان مکری، شاهپور نیشابوری، شکیبی تبریزی، شمس‌الدین سجاسی، ظهیر فاریابی، قطران تبریزی، لسانی شیرازی، مانی شیرازی، مجیرالدین بیلقانی، مغربی تبریزی، همام تبریزی، اشهر سبزواری، بابامزید، باباحسن، عبدالرحیم آبادی، نظام الدین یحیی الغوری، حسن بلغاری، سلطان پیرباب، معین الدین صفار، کمال الدین عبدالقادر نخجوانی، بهاءالدین خاکی، ،ضیاءالدین بزرگ، ابوالعلاء فلکی، عصار تبریزی، انوری ابیوردی، شیخ محمد خیابانی، ثقهالاسلام تبریزی، امیه بن عمر و بن عمیه، محمد جعفر کبودر آهنگی قره‌گوزلو (مجذوبعلیشاه همدانی)، هفت خواهران، امیر عبدالغفار، میرزا شفیع مستوفی، حارث بن امیه، امام طالحه، پیر محمد، حافظ حسین زال، عبدالرحیم خلوتی، درویش سراج الدین قاسم، اکمل الدین مظفر بزازی، مجد الدین صنع الله کوزه کنانی، نجم الدین سمساری، برهان الدین واعظ هروی، قاضی مجد الدین محمد انصاری، خواجه عبدالرحیم اژآبادی، شمس الدین محمد خطاط، شیخ اسحاق مراغی، صلاح المله و الدین حسن نخجوانی ثم البلغاری، سید جلال الدین مهدی نقیب تبریزی حسنی، شیخ نور الدین بیمارستانی، تاج الدین منشاوی، فخرالدین احمد اره گر، پیر عماد الدین، اخی خیر الدینف غیاث الدین محمد، پیر لیفی، پیر سلیمانشاه جوهری، ابی حامد افضل الدین محمد بن اسعد بن الفقیه محمد التبریزی المحدث، حافظ حسن کمانکش، بهاء الدین محمد خاکی، پیر محمد، پیر رازیار، پیر قندیلی، پیر ترک، با با اسماعیل، بابا احمد قمچی باف، مولانا محمود اژآبادی، شرف الدین نوری طارمی، نصرالله طبیب، سلطان دده علی، دکتر مهدی روشن ضمیر، دکتر محمود پدیده، استاد جواد آذر، استاد میرزا طاهر خوشنویس تبریزی، محمود ملماسی، سید یوسف نجمی، استاد علی حریرچی.