کیمیای سعادت کتابی است از امام محمد غزالی دربارهٔ اصول دین اسلام که در آخرین سالهای قرن پنجم هجری به زبان فارسی نوشته شدهاست.[۱] و این کتاب از مشهورترین کتب عرفانی و دینی بهشمار میرود که از لحاظ فصاحت کلام، سلاست انشاء و خالی بودن از تکلف و تصنع کمتر نظیر دارد.
کیمیای سعادت چکیدهای است از کتاب بزرگ احیاء علوم الدین، با افزون و کاستیهایی که غزالی آن را با همان نظم و ترتیب به زبان مادری خود نوشتهاست. مقدمه کتاب در چهار عنوان است: خود شناسی، خداشناسی، دنیا شناسی، و آخرت شناسی. متن کتاب مانند احیاء به چهار رکن تقسیم شده: عبادات، معاملات، مُهلکات، و مُنجیات.
ربع معاملات
در این رکن آداب و شرایط زندگی دنیوی مورد بحث قرار گرفتهاست و اصول و شرایطی که از نظر وی، و با توجه به احادیث و سنن اسلامی برای زندگی سالم ضروری است، بیان شدهاست. این ربع کتاب نیز مشتمل بر ۱۰ اصل است:
اصل اول: آداب طعام خوردن
اصل دوم: آداب نکاح
اصل سوم: در آداب کسب و تجارت
اصل چهارم: شناختن حلال و حرام و شبهت
اصل پنجم: در گزاردن حق صحبت
اصل ششم: در آداب زاویه گرفتن و عزلت گرفتن از خلق
اصل هفتم: آداب سفر
اصل هشتم: آداب سماع و وجد
اصل نهم: امر به معروف و نهی از منکر
اصل دهم: در رعیت داشتن و ولایت راندن
ربع مُهلکات
در این رکن غزالی به بررسی خطرات و دامهایی میپردازد که انسان را از راه راست بازمیدارد و از سعادت دنیوی و اخروی دور میسازد. این بخش کتاب مانند ارکان دیگر به ۱۰ اصل تقسیم شده و در اصل نویسنده به یکی از این آفات پرداخته و راه شناخت صحیح آن و همچنین روش علاج و از بین بردن آن از خوی انسان را برشمردهاست. این اصول عبارتاند از:
اصل اول: اندر ریاضت نفس
اصل دوم: در علاج شهوت شکم و فرج
اصل سوم: در علاج شرهِ سخن و آفتهای زبان
اصل چهارم: در علاج بیماری خشم و حِقد و حسد
اصل پنجم: در علاج دوستی دنیا
اصل ششم: در علاج دوستی مال و آفت بخل
اصل هفتم: در علاج دوستی جاه و حشمت
اصل هشتم: در علاج ریا و نفاق اندر عبادت
اصل نهم: در علاج کبر و عُجب
اصل دهم: در علاج غرور و فریفتگی
ربع مُنجیات
در این بخش کتاب خصوصیات و کیفیتهای روحی که سبب نجات انسان از بلایا و حسن عاقبت وی میشود مورد بحث قرار گرفتهاست. این رکن نیز ۱۰ اصل است:
اصل اول: در توبه
اصل دوم: در صبر و شکر
اصل سوم: در خوف و رجا
اصل چهارم: در فقر و زهد
اصل پنجم: در صدق و اخلاص
اصل ششم: در محاسبه و مراقبه
اصل هفتم: در تفکر و ندامت
اصل هشتم: در توکل و توحید
اصل نهم: در محبت و شوق
اصل دهم: در مرگ و احوال آخرت
چاپ
کیمیای سعادت چندین بار توسط احمد آرام و حسین خدِیوجَم با زحمات و کار جداگانه در تهران به چاپ رسیدهاست. حسین خدیوجم، که ترجمه پارسی احیاء علوم الدین را نیز تألیف و به چاپ رسانده، متن کامل کیمیای سعادت را در سال ۱۳۶۱ در دو جلد به چاپ رساند و تا حال بیش از ده بار به نشر رسیدهاست. در سال ۱۳۹۰ این کتاب مجدد، زیرنظر بهاءالدین خرمشاهی تصحیح و ویرایش شد و توسط نشر نگاه در یک مجلد به چاپ رسید.[۲]
کیمیای سعادت چندین بار به زبانهای انگلیسی، عربی، ترکی، ایتالیایی، هندی و اردو، بنگالی و مالی (زبان کشورهای مالزیایی و سنگاپور) ترجمه گردیدهاست.