دیوان قصاید و مقطعات حکیم ناصرخسرو

بضمیمه روشنایی نامه، سعادتنامه، و رساله ای به نثر

حکیم ابومعین ناصرین خسروقبادیانی بلخی در سال ۳۹۴ هجری قمری در بلخ تولد یافت. از اوان جوانی به تحصیل علوم و تحقیق ادیان و مطالعهٔ اشعار شعرای ایران و عرب پرداخت. در دورهٔ جوانی به دربار غزنویان و سپس به دربار سلاجقه راه یافت. در سال ۴۳۷ هجری قمری خوابی دید و به قول خود از خواب چهل ساله بیدار شد، کارهای دیوانی را رها کرد و به سیر آفاق و انفس پرداخت.

پس از پیوستن به فرقهٔ اسماعیلیه و تبلیغ عقاید آنان، امرای سلجوقی در صدد کشتن وی برآمدند، پس به ناچار به بدخشان گریخت و سرانجام در سال ۴۸۱ هجری قمری در یمگان وفات یافت. از آثار او می توان به سفرنامه، زادالمسافرین، وجه دین،خوان اخوان، دلیل المتحیرین، روشنایی نامه و دیوان اشعار اشاره کرد.

به چشم نهان بین نهان جهان را
که چشم عیان بین نبیند نهان را

نهان در جهان چیست؟ آزاده مردم
ببینی نهان را، نبینی عیان را

جهان را به آهن نشایدش بستن
به زنجیر حکمت ببند این جهان را

دو چیز است بند جهان، علم و طاعت
اگر چه گشاد است مر هر دوان را

تنت کان و، جان گوهر علم و طاعت
بدین هر دو بگمار تن را و جان را

به سان گمان بود روز جوانی
قراری نبوده است هرگز گمان را

چگونه کند با قرار آسمانت
چو خود نیست از بن قرار آسمان را

سوی آن جهان نردبان این جهان است
به سر بر شدن باید این نردبان را

در این بام گردان و بوم ساکن
ببین صنعت و حکمت غیب‌دان را

نگه کن که چون کرد بی هیچ حاجت
به جان سبک جفت جسم گران را!

که آویخته است اندر این سبز گنبد
مر این تیره گوی درشت کلان را؟

چه گوئی که فرساید این چرخ گردان
چو بی حد و مر بشمرد سالیان را؟

نه فرسودنی ساخته است این فلک را
نه آب روان و نه باد بزان را

ازیرا حکیم است و صنع است و حکمت
مگو این سخن جز مراهل بیان را

ازیرا سزا نیست اسرار حکمت
مر این بی‌فساران بی‌رهبران را

چه گوئی بود مستعان مستعان گر
نباشد چنین مستعین مستعان را؟...