سمریه و قندیه

کتاب «قندیه و سمریه» دو رساله در تاریخ مزارات و جغرافیای سمرقند تألیف محمدبن الجلیل سمرقندی و ابوطاهر بن ابوسعید سمرقندی، به کوشش مرحوم ایرج افشار منتشر شد.

ایرج افشار (زاده ۱۶ مهر ۱۳۰۴ – درگذشته ۱۸ اسفند ۱۳۸۹) پژوهش‌گر فرهنگ و تاریخ ایران و ادبیات فارسی، ایران‌شناس، کتاب‌شناس، نسخه‌پژوه، نویسنده و استاد دانشگاه ایرانی بود.

کتاب حاضر مجموعه دو رساله است در تاریخ مزارات اولیاء و جغرافیای سمرقند، رساله نخست قندیه نام دارد و آن بخش‌هایی است از کتاب دیگری به همین نام، با مطالبی افزون در اخبار دوره تیمور و بعد از آن از مولفی ناشناس. سمریه، دیگر رساله این مجموعه، اثر «ابوطاهربن ابوسعید سمرقندی» است و دربردارنده فواید جغرافیایی و تاریخی بسیاری در باب سمرقند است. این کتاب را ثمریه نیز خوانده اند.

رساله مفرد دیگری که درباره سمرقند و مزارات، مقامات، رجال و اولیا و تاریخ آن شهر از قرن چهارم تا حدود صد و پنجاه سال پیش چند کتاب نوشته شده است. صاحب کشف الظنون، ‌حاجی خلیفه ذیل «تواریخ سمرقند» از چهار کتاب تألیف مستغفری، ادریسی، نسفی مستغفری (درگذشته در 432 و مولف طب النبی) و سمرقندی نام برده است. آخرین کتاب مربوط به سمرقند به زبان فارسی، تألیف ابوطاهر بن قاضی سمرقندی (تألیف1251ق) است. رساله ای که قندیه نام دارد، جدای از همه این کتابهاست. دکتر ایرج افشار این رساله را از روی تک نسخه ای که به این نام در سال 1909م در سمرقند به چاپ رسیده، تصحیح کرده است. این نسخه به انتخاب ناشر آن ملا عبدالحکیم از روی نسخه‌های متعدد گردآوری و مرتب شده که توسط دکتر سعید نفیسی از افغانستان به ایران آورده شده و به امانت در اختیار ایشان قرار داده شده بود. در این رساله، اطلاعات و نکاتی درباره شهر سمرقند، مزارات، شرح زندگانی و کرامات تنی چند از صوفیه معروف ترکستان بیان شده است. دکتر افشار این کتاب را در سال 1334 شمسی به زیور طبع آراست.

فهرست مطالب گنجانده شده در کتاب عبارت است از:

کتاب‌های تاریخ سمرقند

معرفی قندیه

نسخه‌های خطی قندیه

سمریه/ثمریه

مأخذ

متن قندیه

ذکر مزار شاهزاده قثم (شاه زند)

ذکر رباط غازیان

ذکر قبرستان‌های عزیزان

ذکر مزار جوزانیان

ذکر قبرستان‌های جاکردیزه

خواجه ابویوسف همدانی

ذکر مزار غانقر سرپل

ذکر مزار تل عاشقان و تل مقربان

ذکر مزار خواجه عبدی درون

ذکر قبر شریف خواجه عبدی برون

قصه شاه زنده و امیرتیمور

مناقب قطب چهاردهم نورالدین بصیر

نورالدین بصیر و سیف الدین باخرزی

نورالدین بصیر و شیخ برهان الدین ساغرچی

ذکر مزارات شاودار سمرقند

ذکر مزار سغدکلان در شهر سمرقند

متن سمریه

باب اول تا باب نهم

فهرست‌ها

فهرست نام کسان

فهرست جغرافیایی

فهرست اقوام و طوایف

فهرست کلمات و اصطلاحات

فهرست گل‌ها، میوه‌ها و داروها

فهرست کتاب‌ها