فرهنگ اعلام سخن

دوره‌ی سه جلدی «فرهنگ اعلام سخن» به کوشش دکتر حسن انوری تدوین شده است.

این کتاب که در حقیقت از آن می‌توان به عنوان اعلام «فرهنگ بزرگ سخن» نام برد، به صورتی اجمالی شرح حال بزرگان ایران و جهان در زمینه‌های دانش، هنر، فن و سیاست را در طول تاریخ معرفی می‌کند.

معیار انتخاب اعلام در این فرهنگ فقط شهرت بوده‌ است؛ بدین معنی که معیار اخلاقی و ملاحظات ذوقی و سلیقه‌ای را در نظر نگرفته‌اند. ازنظر تاریخی منتهای تاریخ در این کتاب 1385 شمسی قرار داده شده‌ است و کسانی که شرح‌حال‌شان در این فرهنگ آمده ‌است که تا این تاریخ درگذشته‌اند و از آوردن شرح‌حال زندگان خودداری شده است. تالیف این اثر سه‌ جلدی از خردادماه 1378شروع شده و در اسفندماه 1384 به پایان رسیده‌ است.

فرهنگ سخن از تازه‌ترین فرهنگ‌های لغت یک‌زبانهٔ زبان فارسی است و به سرپرستی حسن انوری تألیف شده‌است. این فرهنگ دو ویرایش اصلی دارد:

• ویرایش بزرگ (فرهنگ بزرگ) در هشت جلد^[۱]
• ویرایش کوچک (فرهنگ فشرده) در دو جلد^[۲]

فرهنگ بزرگ سخن، افزون بر واژه‌های قدیمی، حاوی همهٔ واژه‌ها، اصطلاحات علمی و تعبیرات روز زبان فارسی است. این فرهنگ از سوی انتشارات سخن تدوین و منتشر شده‌است. در تدوین فرهنگ سخن، افزون بر سرویراستار (حسن انوری)، ۴۶ مؤلف و ۲۱ ویراستار در بخش‌های عمومی و تخصصی همکاری داشته‌اند.^[۳][۴][۵]

فرهنگ فشردهٔ سخن به سرپرستی حسن انوری در دو جلد تألیف شده‌است.^[۶][۷] این واژه‌نامه نسخهٔ فشردهٔ فرهنگ بزرگ سخن (هشت‌جلدی) است. در فرهنگ فشردهٔ سخن، شواهد واژگانی (جز در تعداد معدودی از مدخل‌ها) حذف شده‌اند. همچنین، واژه‌های بسیار کم‌کاربرد و به‌ویژه کهن‌ترِ کم‌شاهد و نیز واژه‌هایی که به‌طور قیاسی ساخته می‌شوند، از این فرهنگ حذف شده‌اند.^[۸]

هدف از تلخیص فرهنگ بزرگ سخن و درآوردن آن به‌صورت فرهنگ دوجلدی، امکان بهره‌وری کسانی است که به فرهنگ بزرگ سخن دسترسی ندارند یا به‌دنبال مستندات واژه‌ها نیستند.^[۹]

فرهنگ روز سخن

فرهنگ روز سخن در یک جلد تألیف شده‌است.^[۱۰][۱۱] این فرهنگ، برخلاف دو فرهنگ اصلی، واژه‌های قدیمی را دربرندارد و در تدوین آن، واژه‌ها و تعبیرات روزِ زبان فارسی مدّ نظر بوده‌است. حجم اصطلاحات علمی نیز در این ویرایش از مجموعهٔ فرهنگ سخن کمتر از دو ویرایش اصلی (فرهنگ بزرگ و فرهنگ فشرده) است. این فرهنگ نیز توسط انتشارات سخن چاپ و منتشر شده‌است. در تدوین این فرهنگ هم، افزون بر سرویراستار (حسن انوری)، ۴۶ مؤلف و ۲۱ ویراستار در بخش‌های عمومی و تخصصی همکاری داشته‌اند. فرهنگ روز سخن در سال ۱۳۸۳ چاپ و منتشر شد.

ذیل فرهنگ بزرگ سخن

این کتاب ذیلی است بر فرهنگ بزرگ سخن که در سال ۱۳۸۱ در هشت جلد انتشار یافته بود. این ذیل مشتمل بر واژه‌هایی است که از قلم افتاده یا تازه یافته شده‌اند، همچنین، مشتمل است بر تصحیح غلط‌های چاپی و غیرچاپی و اشتباه در ارجاعات که در هشت جلد روی داده، و نیز برخی شواهد جدید بر مدخل‌هایی که شاهد کم داشته یا شاهد نداشته‌اند.^[۱۲][۱۳]

ویژگی‌های فرهنگ سخن

فرهنگ سخن دارای ۷۵هزار سرواژه اصلی، ۴۵هزار سرواژه فرعی، ۱۶هزار شاهد مستند و هزار مثال و ۱۵۰۰ تصویر است. این فرهنگ دارای همه واژگان به‌کاررفته در زبان فارسی قدیم و جدید است