كتاب «قوم لُر در آينه تاريخ» سير تحول قوم لر، اين قوم كهن و فراز و نشيب‌هاي تاريخي آن را مورد بررسي قرار مي‌دهد.
اين كتاب، از ظهور و طلوع قوم لر، در شمال شرقي آسيا؛ تقريباً نزديك رودهاي مهم سيحون و جيحون در هزاران سال پيش خبر مي‌دهد كه به علل نامعلوم و شايد به دليل جريانات جوّي هجرت نموده‌اند و پس از طي هزاران كيلومتر، بالاخره در زاگرس مياني محل استقرار فعلي 4 استان لرستان، ايلام، بختياري، كهگيلويه و پراكندگي در چندين استان همجوار و غيرهم‌جوار اين استان‌ها ساكن گرديده‌اند.
سپس طي تحولات شگرفي، تا بين‌النهرين پيش رفته‌اند و ساليان متمادي بر اين منطقه تاريخي حكومت نموده‌اند.
كتاب مزين به عكس‌ها بسياري از بزرگان لر بزرگ (بختياري) و لر كوچك (لرستان) است.
لک زبان ها ( منشا ء نژادي ، پیشینه تاریخی ، گستره جغرافیایی)لک ها گروهی از اقوام اصیل ایرانی هستند که در حدود ۷۰۰۰ سال پیش از میلاد ضمن داشتن زندگی یکجا نشینی ( روستا نشینی ) به کشت محصولات کشاورزی ( گندم و جو ) و اهلی نمودن جانوران وحشی اشتغال داشته اند .از آن زمان با وجود تحولات مختلف تاریخی و اجتماعی اقوام لر و لک توانسته اند هویت نژادی خود را حفظ نمایند.لازم به ذکر است که در ارتباط با پیوستگی نژادی لرها و لک ها ،زبانشناسان دیدگاه های متفاوتی دارند . بعضی لکی را یک زیر شاخه کردی و بعضی دیگر مرتبط با لری و برخی حدواسط کردی و لری نامیده اند و برخی نیز لک ها را یک شاخه مستقل از اقوام ایرانی ذکر کرده اند .
در رابطه با پیشینه تاریخی لک هابرخی مورخین اقوام کاسی ،لولویی و عیلامی را اولین ساکنان مناطق محل سکونت لک ها ( عمدتا غرب کشور ) دانسته اند .بعدا مادها که جزء اقوام آریایی بودند با بیرون راندن این اقوام فرهنگ و تمدن خود را بر این نواحی غالب ساختندبه طوری که در آن زمان نواحی لک نشین کنونی جنوبی ترین حوزه قلمرو مادها بوده است . بعد از انقراض مادها توسط پارسیان با وجود استقرار دولت های متعدددر آن مناطق و رسوخ و نفوذ فرهنگ و زبان های گوناگونی از قبیل ترکی ،فارسی و عربی برخی زبان شناسان گویش های مردم نواحی غربی ایران را بازمانده ی زبان مادی دانسته اند .
اگر چه در برهه هایی از تاریخ به دلایل متعدد از جمله داشتن روح سلحشوری و آزادگی ، این قوم مورد غضب پادشاهان و حکام وقت قرار گرفته و دستجاتی از آنها به اقصی نقاط کشور تبعید گردیده اند مع الوصف گستره جغرافیایی لک ها عمدتا در نواحی غربی ایران می باشد. هر چند که امروزه در تمامی نقاط ایران و حتی بخش هایی از کشورهای همسایه نیز گروه هایی از لک ها سکونت دارند .
زنده ياذ علي اكبر دهخدا در مورد لك ها مي گويد : لهجه لكي ، لهجه اي از زبان كردي است و كردهاي لكي در لرستان ساكن و خوش هيكل و تنومندند . رنگ آنها گندمي و موهايشان سياه و يا خرمايي تيره است.
در کتاب مجمع التواریخ از کتب تاریخی قرن ششم هجری چنین بیان شده که طوایفی که دارای پسوند < وند > می باشند لک زبان هستند.البته استثنائاتی در این مورد وجود دارد از جمله طوایف بهاروند ، دریکوند ، قلاوند و میرزاوند در استان لرستان و طوایف سالار وند و حاجیوند از لرهای بختیاری گرچه دارای پسوند وند می باشند لیکن جزء طوایف لر زبان هستند .لذا می توان چنین استنباط نمود که پسوند وند مختص به طوایف لر و لک بوده و طوایف کرد از آن مستثنی می باشند .اما فراوانی آن در بین لک ها بیشتر می باشد
جمیز موریتی جهانگرد انگلیسی که در سال ۱۸۱۰ میلادی معادل ۱۱۸۹ شمسی( در حدود ۲۰۳ سال پیش ) از ایران دیده کرده می گوید لک ها در سراسر ایران پراکنده شده اند و لک های کرمان در سال ۱۰۵۰ قمری از بندرعباس به این منطقه آمده اند .
شیخ محمد مردوخی تاریخ نگار کرد می گوید معنای کلمه لک ۱۰۰۰۰۰ ساله است و از طوایف سلسله ،دلفان و ... که در خانقین ( در کشور عراق ) ،خرم آباد ، الشترُ، کلیایی ،همدان،اصفهان ،دولت آباد ،سلطان آباد ، اسفند آباد،لیلاخ سنندج ،سلماس و شیراز سکونت دارند تشکیل یافته اند.
ژنرال سرپرسی سایکس انگلیسی می گوید بخشی از لک ها در سال ۱۲۷۹ شمسی ( ۱۹۰۰میلادی ) از جیرفت به سمت گیسکان می روند که ییلاق و قشلاق دارند.
کتاب آمار ایران در سال ۱۳۶۱ شمسی طوایف لک را بدینسان تقسیم بندی نموده است :
سرگداری،کوچک خانی ،مهنی،سلطان شیخ و عرب سلنار.
در قسمتی از شمال خانقین در کشور عراق لک هایی از طایفه جمور سکونت دارند. به نظر می رسد که لک های ساکن در استان های کرکوک ،سلیمانیه ، اربیل و موصل عراق نیز از همین طایفه باشند .البته دولت عراق نام این قوم را به جبور تغییر داده در صورتی که کلمه جمور از لغت گمو به معنای بسیار کوچنده گرفته شده است و هم اینک نیز بخش هایی از این قوم با همان نام جمور در مناطق بین کرمانشاه و همدان به صورت کوچ نشینی زندگی می کنند و قشلاق خود را در مهران ،دهلران و خوزستان و ییلاق رادر کوهستانهای کرمانشاه و همدان می گذرانند.
در حدفاصل نواحی لک و کولینکسی در جمهوری خود مختار داغستان در کشور روسیه نیز طبق سرشماری به عمل آمده در سال ۲۰۱۰ میلادی در حدود ۱۶۱۰۰۰ نفر لک زندگی می کنند.
در زمان دولت عثمانی گروهی از لک ها به شهر هایمانا یا هینما در اطراف آنکارا تبعید شده اند که به لک های شیخ بزینی یا کردهای هینمه ای معروف می باشند و هنوز هویت خود را حفظ کرده اند .همچنین در مناطقی از کردستان ترکیه از جمله قاره مان ،آسکی شهر و کونیا لک هایی زندگی می کنند که هم اینک به زبان ترکی تکلم می نمایند.
در زمان مهاجرت کریم خان زند به شیراز گروهی از طایفه هداوند که یکی از بزرگترین طوایف لک در آن زمان بوده به همراه ایشان به آن شهر می روند لیکن بعد از مرگ کریم خان و روی کار آمدن آغا محمدخان قاجار به دلیل کینه و نفرت ایشان نسبت به خاندان زند این قوم به مناطق مختلف ایران از جمله تهران ، دماوند ، ورامین ،لار ، توچال و ایوانکی تبعید می گردند .
در استان آذربایجان غربی ، در شهرستان سلماس دهستانی به وسعت ۲۹۸۸۵۱ کیلومتر مربع وجود دارد که نام آن لکستان می باشد .این دهستان که مشتمل بر ۱۵ روستا به اسامی بخش کندی ،برگشاد ، خانه دام ،سلطان احمد ،اخته خانه ، حبشی ،یوشانلو و ... می باشد محل یکجا نشینی طوایف لک ساکن در آن شهرستان می باشد.
سکونت گاه اصلی لک ها شرق و شمال شرق استان لرستان ، جنوب و غرب استان همدان ،شرق استان کرمانشاه و شرق استان ایلام بوده و اغلب در شهرستانهای الشتر ، نور آباد ، کوهدشت ، هرسین ، کنگاور ،صحنه ، شروان و چرداول ،دره شهر ، آبدانان ،تویسرکان ،نهاوند،کرمانشاه ، خرم آبادو همدان ساکن هستند .
. [نقشه جغرافيايي شهرستان هاي لك زبان]
ذیلا به منظور آشنایی با زیستگاههای جغرافیایی این قوم طور مختصر مناطق مختلفی را که لک ها در آنجا ساکن می باشند توضیح می دهم .
الف - استان لرستان:
---- شهرستان سلسله (الشتر): سلسله که سکنی یکی از بزرگترین طوایف قوم لر به نام ایل حسنوند می باشد یکی از شهرستان های استان لرستان با مرکز یت شهر الشتر است. البته بجز طایفه حسنوند طوایف دیگری از قبیل کولیوند ، یوسفوند، قلایی و بسطام نیز در این شهرستان زندگی می کنند .در رابطه با علت نامگذاری سلسله به این نام آن را برگرفته از کلمه سی له سی له به معنای آب گوارا دانسته و برخی نیز معتقدند چون چشمه زارهای زیادی در این شهرستان وجود دارد که همچون حلقه های زنجیر به هم وصل می باشند سلسله نامیده شده است.در کتیبه باستانی بیستون از الشتر به عنوان ایشتار نام برده است که به معنای خدای عشق و باران می باشد . حمد الله مستوفی به وجود آتشکده اردخش در الشتر اشاره نموده و برخی از تاریخ نویسان معتقد هستند الشتر همان نسا است که داریوش هخامنشی در بیستون از آن نام برده است . بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰ کل جمعیت سلسله ۷۳۱۵۴ نفر بوده که ۳۳۱۳۳ نفر آنها در مناطق شهری و ۴۰۰۲۱ نفر دیگر در مناطق روستایی زندگی می کنند .از نظر تقسیمات جغرافیایی سلسله از دو بخش مرکزی و فیروز آباد و شش دهستان دو آب ، قلعه مظفری، هنام ، یوسفوند ، فیروز آباد و قلایی تشکیل یافته است .به جز مردم دهستان قلایی در جنوب شهرستان سلسله و طایفه امیر در شمال دشت الشتر که به گویش لری تکلم می نمایند بقیه مردم سلسله به لهجه لکی حرف می زنند. گر چه سکونت گاه اصلی ایل حسنوند شهرستان سلسله می باشد لیکن در دیگر مناطق استان لرستان از جمله شهرستان خرم آباد ، شهرستان دلفان (نورآباد) ،شهرستان پلدختر و شهرستان دره شهر از توابع استان ایلام نیز طوایف متعددی از ایل حسنوند سکونت دارند .
ایل حسنوند از چهار طایفه بزرگ کاکولوند ، دولتشاه ، خمسه و بسطام تشکیل یافته که هرکدام از این طوایف به تیره هایی به شرح ذیل تقسیم گشته است.
طایفه کاکولوند : این طایفه از تیره های مرادجان ، میرزاجان ، محمدجان ، امان جان ، پولاد ، زیودار ، اوررضا ، قل نره شی ، منظمی ، ساکی ، رحمتی ، صادقی ، سیاهپوش ، نورالهی ، فرج الهی ، نصر الهی ، فتح الهی ، روسی ، سالار ، بوه ، اتابک و ذکر الهی تشکیل یافته است .اصولا شهرستان سلسله جزء یکی از شهرستان های کاملا لک نشین استان لرستان می باشد.
طایفه دولتشاه :این طایفه نیز از تیره های پشم ، رحمان شه ، کل و پلو قلی ( پهلوان قلی )تشکیل یافته است .
طایفه خمسه : همان طور که از اسمش بر می آید این طایفه از پنج تیره ی میمه ، تیخن ، زهابی ،گرزین و باباحسین تشکیل یافته است و عمدتا در منطقه کاکارضا از توابع شهرستان سلسله، روستاهای ورتختان ، گنجی ، نیله ، سراب رباط و بخش حومه مرکزی خرم آباد مستقر هستند
طایفه بسطام :این طایفه نیز از دو تیره چراغ بگ و یوسف بگ تشکیل یافته و در دهستان بسطام ( زرین چقا ) از توابع شهرستان سلسله سکنی دارند .
.
-----شهرستان دلفان ( نور آباد ) : دلفان نیز شهرستانی کاملا لک نشین با مرکزیت شهر نور آباد و در شمال غرب استان لرستان است که از دو بخش مرکزی و کاکاوند و یازده دهستان خاوه شمالی و جنوبی ، میربگ شمالی و جنوبی ، ایتیوند شمالی و جنوبی ، کاکاوند شمالی و غربی، نور آباد ، نورعلی و اولاد قباد تشکیل یافته و سکونت گاه اصلی ایل دلفان می باشد. لیکن طوایفی از ایل حسنوندو کولیوند نیز در آنجا سکنی دارند .
در این شهرستان طوایف متعددی از قبیل کولیوند ، میر بگ ، نورعلی ،اولاد قباد ، ایتیوند و کاکاوند سکونت دارند. لازم به ذکر است که در شهرستان های سلسله ،دره شهر از توابع استان ایلام و هرسین از توابع استان کرمانشاه و کوهدشت نیز بخشی از طوایف کرم علی ، کولیوند ،کاکاوند و ایتیوند نیز زندگی می کنند .
هر کدام از طوایف دلفان خود از تیره های متعددی به شرح ذیل تشکیل یافته اند :
طایفه کاکاوند : مردم این طایفه که در بخش کاکاوند و در شهرستان هرسین سکنی دارند از تیره های تارزیوند ، ولدوند ، مظفروند ، جیران محمد ، میکائیل وند ،چروش ، غیب غلام ، علی و ملکی آزادی تشکیل یافته اند.
طایفه اولاد قباد : اولاد قباد از تیره های کرمیس ، جافر و صالح بوجود آمده است .
طایفه ایتیوند : این طایفه شامل تیره های آخیس ، هونابی ، گجوند، کاوشن ، قوتل ، خالوند ، تونابی ، ملکشن و بابامراد می باشد.
طایفه نورعلی : نورعلی ها که پیرو فرقه اهل حق یا یارستان هستند در سه منطقه شهر نور آباد ، چواری و سنجابی سکنی داشته و از تیره های حیدر ، قمر ، گیلاس ؛ ده پهلوان ، حسن ، اختیار و بابامحمد بوجود آمده اند.
طایفه میربگ : این طایفه از تیره های متعددی از قبیل شاهیوند ، مومیوند، محمدخان ، کوسه و شهن آباد ، علی ابدال ، سید علی ، پیردوستی و خوانین تشکیل یافته است.
طایفه کولیوند : این طایفه بر حسب منطقه جغرافیایی محل سکونت به سه دسته اصلی تقسیم می شود :
------- طایفه کولیوند ساکن شهرستان دلفان : این طایفه در دو دهستان خاوه شمالی و جنوبی شهرستان دلفان سکنی داشته و از دو تیره بزرگ کرمعلی و فلک الدین تشکیل یافته است. تیره کرمعلی در دهستان خاوه شمالی با مرکزیت کفراج (پا قلا) سکنی داشته و شامل تیره های سلطان حسین ، حسین خان و عبدالحسین و دودمان های توشمال ، مهرعلی ، کرم الله، علی حسین و غلامحسین می باشد . تیره فلک الدین نیز در دهستان خاوه جنوبی با مرکزیت برخوردار سکنی داشته و از دو تیره خانه خا و میکال بوجود آمده ضمن آنکه دودمان های جافر بگ ، خسروبگ ، محسن بگ و ترکاشوند نیز از گذشته با این دو تیره ممزوج شده اند.
------- طایفه کولیوند ساکن شهرستان سلسله : کولیوند های ساکن این شهرستان در شهر فیروز آبادو دهستان کولیوند ساکن بوده و شامل تیره های اصلانشاه ،فرخشاه و کرمشاه می باشند.
------- طایفه کولیوند ساکن شهرستان دره شهر :مبداء اصلی این طایفه شهرستان سلسله بوده و در گذشته به دره شهر تبعید شده اند اما در حال حاضر از نظر جمعیتی بزرگترین طایفه دره شهر بوده و شامل دو تیره هواسعلی و سرخه میری می باشند.
---شهرستان خرم آباد :در این شهرستان طوایف مختلفی از لک زبانها از جمله حسنوندها، دلفان ها و بیرانوندها زندگی می کنند . در ارتباط با ایل بیرانوند گفته می شود که جد اولیه آنها شخصی به نام هجالی یا هیجالی بوده که از ناحیه حجاز و یا موصل در کشور عراق مهاجرت و در منطقه دلفان از توابع لرستان اطراق و در آنجا با دختر یکی از بزرگان دلفان ازدواج می نماید .حاصل این ازداوج دو پسر به نام های بیران و باجلان بوده که به ترتیب جد اولیه طوایف بیرانوند و باجولوند شده اند .
ایل بیرانوند خود به دو شاخه بزرگ آلائینان( فرمانروای کوهستان ) و دشائینان( فرمانروای دشت )تقسیم شده است و هرکدام از این دو.شاخه خود به تیره هایی به شرح ذیل منشعب گردیده است.
تیره های آلائینان : مال اسد ، یاراحمد ، کر ، زیدعلی ، بارانی ، هنی.
تیره های دشائینان : پیرداده ، چقلوند ، رش ، شلکه ، شعبان ، شاهوردی ، دلیران ، دیوکان و لری .
تیره های فوق خود به زیر تیره های متعددی از قبیل مهراب ، مال قباد ، مصطفی وند ، شمس الدین ، صفر ، چرم آرن ، کوسه ، زنجفیل ، میخک ، دارچین ، بور ، تاری ، نقی ، حسین بگ ، بزن ، اصل مرز و ایمانقلی تقسیم گردیده اند.ضمناخوانین نیز بخشی از این ایل هستند که شامل مرادی ها ، اعظمی ها ، حیدری ها ، خسروی هاو سپهوندها بوده و هر کدام از اینها نیز به دودمان متعددی تقسیم شده اند.
بیشتر بیرانوند های شهرستان خرم آباد در بخش چغلوندی بسر می برند که از دو دهستان بیرانوندشمالی و بیرانوندجنوبی تشکیل یافته است.ضمن اینکه در بخش زاغه از توابع شهرستان خرم آباد ،شهرستان دره شهر از توابع استان ایلام و شهرستان های بروجرد و پلدختر نیز طوایفی از این ایل اسکان دارند. همچنین در ادوار گذشته گروه های زیادی از این ایل به اقصی نقاط کشور تبعید گردیده اند که از جمله آنها می توان به بیرانوندهایی اشاره نمود که در زمان سلطنت نادرشاه افشار به شهرستان کاشان تبعید شده اند .از معروف ترین این بیرانوندها شخصی به نام نایب حسین خان کاشی است که بسیار رشید ،کاردان و باتدبیر بوده و با تشکیل گروهی به نام نایبیان کاشان مصدر تحولات زیادی در آن شهرستان گردیده ، ضمن کسب درجه ی نایبی در کاشان به همراه گروهی از سربازان و نیروهای زبده خود شبانه به غارت اموال ثروتمندان پرداخته و سپس اموال مربوطه را در بین فقرا و ضعفا تقسیم می نمودندو از این طریق قدرت و جایگاهی خاص کسب نموده بودند. تا اینکه در حکومت رضا شاه پهلوی در زمان نخست وزیری وثوق الدوله خود و ارشد پسر نامدارش به نام ماشاالله خان تیرباران می گردند.دکتر عباس آریانپور فرزند ماشاالله خان و نوه ی حسین خان نایب است که از دانشمندان بنام ایران بوده و فرهنگ لغت معروف آریانپور را به کمک پسرش دکتر منوچهر آریانپور به دنیای علم و ادب ایران تقدیم نموده است .
--- کوهدشت : كوهدشت که در غرب استان لرستان و در فاصله ۹۴ کیلومتری شهرستان خرم آباد واقع گردیده است . در این شهرستان نیز طوایف متعددی از لک زبانها زندگی می کنند که از جمله آنها می توان به طوایف نورعلی ، ایتیوند ، آزادبخت ، اولاد قباد ، پادروند ، کاکاوند و گراوند اشاره نمود.در بخش کونانی این شهرستان طوایف ایتیوند و اولاد قباد و در بخش رومشکان طوایف امرایی ، پادروند ، آزادبخت، گراوند و شاهیوند ساکن هستند .
ب- استان کرمانشاه:
---شهرستان هرسین: هرسين یکی از شهرستان های استان کرمانشاه است که در فاصله ۴۴ کیلو متری از شهر کرمانشاه قرار گرفته است . وجود آثار تاریخی ارزشمندی از قبیل دخمه های اسحاق وند که مربوط به دوره های مادی،هخامنشی و یا پارتی هستند نشان دهنده قدمت تاریخی این شهر کاملا لک زبان می باشد.اکثریت مردم هرسین از دو طایفه کاکاوند و هرسینی تشکیل یافته است که اتفاقا اصیل ترین گویش زبان لکی مربوط به طایفه کاکاوند می باشد.
----- دهستان جلالوند: یکی از ایل های لک زبان ایران جلال وندها هستند که در بخش مرکزی کرمانشاه و در بین دهستان های عثمانوند ، هلیلان ، هرسم و رودخانه سیمره ساکن می باشند . از روستا های مهم این دهستان که تعداد آنها بیش از ۱۰۰ روستا می باشد می توان یاریجان ، موسی ، دوردشت ، چنار ، سه چکان ، ده عباسیان ، انجیرک و توه خشکه را نام برد.گفته می شود که ایل جلال وند علاوه بر کرمانشاه در مناطق دیگری از قبیل استان های گیلان و کردستان و کشور های عراق و داغستان روسیه نیز ساکن بوده و پیرو مذهب یارستان می باشند و در انقلاب مشروطه ایران و جنبش جنگل به رهبری میرزاکوچک خان جنگلی نیز نقش داشته اند .
-----شهرستان صحنه: این شهرستان با ۱۶۱۲ کیلومتر مربع وسعت ۲/۶ درصد از مساحت استان را به اختصاص داده است .گر چه صحنه در سال ۱۳۷۳به شهرستان تبدیل شده لیکن از پیشینه تاریخی معتبری برخوردار می باشد.در سفر نامه ای از ناصرالدین شاه قاجار از صحنه به عنوان قریه ای حاصل خیز نام برده شده و دخمه مادهامعروف به دخمه شیرین و فرهاد در کوه های دربند این شهرستان نشان از قدمت تاریخی آن می باشد. بخش عمده ای از ترکیب جمعیتی صحنه را لک زبان ها که دارای آیین یارسان یا اهل حق می باشندتشکیل داده است
-----شهرستان کنگاور: این شهرستان در شرقی ترین قسمت استان کرمانشاه قرار گرفته و معبد آناهیتا با قدمت بیش از ۲۵۰۰ سال که بعد از مجموعه تخت جمشید از آن به عنوان دومین بنای سنگی ایران نام برده می شود در این شهرستان واقع شده است .
یکی از ایلات مهم ساکن در کنگاور ایل بزرگ ترکاشوند است که از طوایف و تیره های مختلفی به اسامی رحمتی ، سلیمانی ، ملک جانی ، گرگعلی و مرشد علی تشکیل یافته و شغل اصلی آنها دامداری به شیوه کوچ رو ( ییلاق - قشلاق ) می باشد .گفته می شود منشا ء نژادی ترکاشوند ها به طوایف حسنوند الشتر می رسد که در حدود دو قرن پیش به مناطق فعلی کوج نموده اند و به نام ترکاشوند ( ترک شوند ) نامیده شده اند .
------دینور :اين شهرستان كه در سال ۱۳۸۹ با مركزيت ميان راهان از بخش به شهرستان ارتقاء يافته يكي از ديگر شهرستان هاي استان كرمانشاه است كه بخشي از ساكنان آن از ن‍ژاد لك تشكيل يافته است كه در حال حاضر به زبان كردي كلهري تكلم مي نمايند . از مهمترين طوابف لك دينور مي توان به طايفه بزرگ جليلوند اشاره نمود .
ج- استان ایلام :
----- آبدانان:ين شهرستان كه در دامنه جنوبي كبير كوه واقع گرديده است از سه بخش مركزي ، سراب باغ و كلات و شش دهستان ماسبي ، جابر انصار ، آب انار ، چم كبود ، سراب باغ و مورموري تشكيل يافته و بر اساس سرشماري نفوس و مسكن سال ۱۳۹۰ كل جمعيت آن ۶۱۲۱۲ نفر است كه ۴۶۹۷۷ نفر آن در شهر و ۱۴۳۳۵ نفر ديگر در روستا زندگي مي كنند.
از طوايف لك زبان آبدانان مي توان دو طايفه كوليوند و پيراني را نام برد . سکونت گاه اصلی طایفه کولیوند در استان لرستان ، شهرستان سلسلهمي باشد .اما در مورد طايفه پيراني ،عده اي معتقدند اصل اين طايفه در شمال غربي ايران در شهرستان پيرانشهر بوده كه به اين منطقه كوچ نموده اند و در اثر مجاورت با لك زبانها ، به مرور زمان زبان لكي را اختيار نموده اند .
گفته شده است كه تعدادي از طايفه قياسوند (غياسوند ) كه يكي از طوايف بزرگ لك زبان بوده و در بخش هاي مختلفي از كشور سكونت دارند نيز در اين شهرستان سكني دارند.
------ دره شهر :دره شهر یکی از شهرستان های استان ایلام با مرکزیت شهر دره شهر است که در نزدیکی شهر تاریخی ماداکتو قرار گرفته است.جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ بالغ بر ۵۹۵۵۱ نفر است که ۲۴۹۶۱ نفر از آنها در مناطق شهری و ۳۴۲۸۸ نفر دیگر در مناطق روستایی زندگی می کنند .در ه شهر از سه بخش به نام های مرکزی ، ماژین و بدره و ۶ دهستان به نام های ارمو ، زرین دشت ، خلفی ، کولکنی ، هندیمنی و دوستان تشکیل یافته است .
این شهرستان در گذشته پایتخت تابستانی دولت باستانی عیلام بوده و در دوره سلسله ساسانیان در اوج رونق بوده است . آثار باستانی ارزشمندی از قبیل آتشکده دره شهر ، پل گاومیشان ، شکار گاه بهرام چوبین و خرابه های شهر باستانی ماداکتو همگی بیانگر پیشینه تاریخی این شهرستان هستند .از طوایف مهم لک زبان دره شهر می توان به سه طایفه کولیوند،حسنوند و بیرانوند اشاره نمود . اگرچه منشاء و سکنی اصلی طایفه کولیوند در شهرستان سلسله از توابع استان لرستان بالاخص در منطقه فیروز آباد و هم چنین در دهستان خاوه از توابع شهرستان دلفان میباشد . لیکن از نظر کثرت جمعیت کولیوند بزرگترین طایفه لک زبان دره شهر است.
شیروان و چرداول:یکی از شهرستان های استان ایلام با مرکزیت سرآبله است که از بخش ها مرکزی ،شیروان ، بیجنوند و هلیلان و ۹ دهستان آسمان آباد ، سر آبله ، زنجیره علیا ، شباب ، ریزوند ، بیجنوند ، قلعه ، زردلان و هلیلان تشکیل یافته است .ساکنان هیللان و بیجنوند این شهرستان به گویش لکی صحبت می کنند.
از مهمترین طوایف لک زبان شیروان چرداول می توان به طایفه باله وند اشاره نمود .باله وند ها ظاهرا از لک های ساکن دلفان در استان لرستان بوده اند که به دلایلی به منطقه هلیلان کوچ نموده اند .مهمترین تیره های این طایفه عبارتند از باله وند ، داحیوند ، کوشوند ، خلف وند ، بهمیاروند ، پیر احمد وند و لره وند که سه تیره اول خود از شاخه های به شرح ذیل تشکیل یافته اند:
تیره باله وند: شاخه های این تیره عبارتند از زنگی وند ، میرخان وند ، جواهر قلی و نیره وند که در مناطق شاه بداق ، گشان و اطراف هلیلان سکنی دارند.لازم به ذکر است که دو شاخه جواهر قلی و نیره وند اصالتا از لک های عثمانوند بوده که به میان باله وندها کوچ نموده اند.
تیره داحیوند : این تیره از شاخه های قادروند ، کاکولوند و برفینه وند تشکیل یافته و در منطقه توه ماهیزان در غرب هلیلان زندگی می کنند .
تیره کوشوند : شاخه های این تیره عبارتند از سامیروند ، طهمازوند ، اطاقوند و درویش که در کنار رود صیمره سکنی دارند.
منابع مورد استفاده :تاریخ لرستان ،
