صَدرالدین عِینی از بزرگ‌ترین نویسندگان و ادیبان زبان فارسی تاجیکی و کشور تاجیکستان در آغاز سده بیستم است. صدرالدین عینی در روستای ساکتری در امارت بخارا که در آن زمان تحت‌الحمایه روسیه بود بدنیا آمد. پدرش سید مراد خواجه، از پیشه‌وران روستا، تأثیر زیادی در رشد فرهنگی صدرالدین داشت. پدر و مادر صدرالدین در ۱۸۸۹ درگذشتند و او در ۱۸۹۰ به بخارا آمد.
عینی یکی از نخستین سرایندگان شعر نو فارسی است . پنج سال پیش از آن که نیما افسانه را بسراید عینی در همان وزن شعری سروده به نام مارش حریت . یادداشتهای صدرالدین عینی، یادداشتهای جامعه‌ای است که عینی در آن می‌زیسته و تفاوت زیادی با یادداشت‌نگاری‌هایی که تنها زندگی فردی را برمی‌تابند، دارد. منظور این نیست که عینی، کلی‌نویسی کرده و از آنچه بر خود او اتفاق افتاده، دوری جسته است، بلکه او خود را در نفس جامعه دیده و احوال خود را در اجتماع آن روز نگریسته است.
این یادداشت‌ها در حقیقت اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را بازتاب می‌دهند و چنان ارزشی دارند که می‌توان گفت بدون خواندن آنها از بخش مهمی از تاریخ بخارای آن روزگار بی‌اطلاع مانده‌ایم. فساد اداری، فقر و قرارداد‌های بی‌ارزش اجتماعی، ابزار سخن برای او شده‌اند و نویسنده توانسته است با مهارتی ویژه تصویر آن زمان را به پرده بکشد و قلم‌موی نقاشی او به باریک‌ترین مسائل برسید.
نگاه ویژه عینی در بیشتر آثارش باتعریف خاص سوسیالیسم روسی معنا می یابد. این تحقیق با نگاهی انتقاد در پی پاسخ به چند پرسش در حوزه چگونگی زیست و آثار این شخصیت فرهنگی و نگاه او به ایران و جایگاهش در میان جامعه ادبی ایران است. آثار صدر الدین عینی که برگرفته از افکار و اندیشه های اوست نقطه عطف آزادگی و پیوستگی او را یکجا در خود نهفته دارد و انقلاب اکتبر 1917 روسیه مبدأ این دوگانگی است.
برخی آثار عینی چون کتاب یادداشت ها و جلادان بخارا به گونه فکری اول و رمان ها، اشعار و مقالات او به گونه فکری دوم تعلق دارند. در «یادداشت ها» او زندگی اجتماعی و تحصیلی خود را ازکودکی تا 27 سالگی به تصویر می کشد. عینی ضمن خدمات شایانی که به فرهنگ و ادب فارسی در تاجیکستان ارائه کرده و نقش مهمی که در بیداری اذهان از رژیم جهل و جنون امارت بخارا داشته است، به عنوان یکی از بانیان تغییر خط فارسی به لاتین (که بعدا سریلیکی جایگزینش شد)و جا انداختن اصطلاح «تاجیکی» به جای« زبان فارسی» معرفی می شود.
